Depresyon nedir? Nasıl atlatılır, neler yapmalı. Tedavide hangi ilaçlar kullanılmalı. İşte cevaplar.

NPİSTANBUL Beyin Hastanesi'nden Uzman Kln. Psikolog Aynur Sayım anlatıyor: 

Çocukta depresyon tedavisi çok yönlüdür. Bunların içinde ilaçla tedavi de vardır. Nedense ilaç tedavisi denildiğinde, bazı anneler babalar korkuyorlar. Basında yer alan kimi yanlış haberin bu tutumda etkisi vardır. Çocuğun başka tedavilerinde de ilaç kullanılmaktadır ama orada aynı tedirginlik görülmüyor. Örneğin üşüten çocuğa antibiyotik veriliyor. Çocuğun yaşadığı depresyon da beyinle ilgili bir sorundur ve o nedenle hekim tarafından ilaç verilmektedir. İlaca karşı çıkıştaki mantık tutarlı değildir. Bu yanlış bilgiler sebebiyle çocuk tedavisiz bırakılmamalıdır.

ANNE BABADA İLAÇ KAYGISI

Anne baba ilaç denilince ürkebilmektedir. Kulaktan dolma bilgilerin etkisi ile ilaçtan kaçınabilmektedir. Bu doğru değildir. Çocuğun tedavisini üstlenen psikiyatri uzmanının kontrolünde yapılan tedavi planına uyulmalıdır. Anne babaların ilaç alındığında çocuğun hayatının olumsuz etkileneceği düşüncesi yanlıştır.

Beyindeki kimyasalların bozulması

Aileler, ‘davranış sorunu için neden ilaç kullanayım?’ şeklinde düşünmektedir. Her davranışın ardında bir duygu ve düşünce vardır. Eğer bir insan kaygı bozukluğu yaşıyorsa çevreye karamsar ve negatif bakar. Depresyonda olan bir insandan güvenli bakmasını bekleyemezsiniz. Depresyonda olan çocuk tedavi edilmediğinde bir süre sonra anne ve babasına bile güvensiz yaklaşacaktır. Bilişsel süreç budur. İlaç veriyoruz çünkü düşüncelerin karışmasına beyindeki kimyasal bozulma neden oluyor. Çocuğun beyninde var olan kimyasal değişim bunlara neden oluyor. Dışarıdan baktığınızda sizin gördüğünüz basit bir öfkedir ama buna neden olan kimyasal reaksiyonlardır.

Depresyon tedavisinin diğer ayağı: Bilişsel psikoterapi

İlaç, tedavinin sadece bir parçasıdır. Çocuğun kullanacağı ilaç düşünce süreçlerini etkiliyor. Depresyon tedavisi ilaçla sınırlı değildir çok yönlüdür. Çocukluk depresyonunun tedavisi anne babanın katılımı ile olmalıdır. Ayrıca aile danışmanlığı ve terapisi mutlaka yapılmalıdır. İlaç tedavisinin yanı sıra bilişsel psikoterapi önemlidir.

Sosyal çevre uyumu sağlanmalıdır

Tedavide bazen psikanalize girersiniz. Özel eğitim yapılması gerekir. Burada çocuğun sosyal çevreyle uyumunu çalışılır. Çünkü çocuk sorun yaşarken arada kayıplar oluşuyor. İlişkileri bozuluyor, özgüveni sarsılıyor. Her tedaviye bir zaman vermek lazımdır. Bütün ciddi sorunların tedavisinin uzun olduğu bilinmelidir. Depresyon tedavisinde psikoterapi süreci de yorucu bir süreçtir. Anne babanın maksimum işbirliği sağladığı ailelerde başarı şansı çok yüksek olmaktadır.

Çocukta depresyonun sosyal boyutları

Depresyonun tıbbi bir hastalıktır ama sosyal boyutları da olan bir durumdur. Sabah 07:00’de kalkıp, anne babasıyla çalışıyor gibi yaşayan çocuklar var artık. Minyatür erişkin gibi yaşıyorlar. Korunaklı yaşıyorlar. Sabah serviye binip gidiyor, akşam eve aynı şekilde geri dönüyor, evde ders çalışıyorlar. Kısıtlı olan zamanda sorumlulukları çok yüksek oluyor. Yemek, uyku, ders, sevme saati birbirine karışıyor. Çocuğun duygusal olarak arınmasına zaman kalmıyor. Çocukların anne babasıyla olması için zaman ayırmak lazım... Birlikte büyümek gerekiyor. Çocuğunuzla birlikte olacaksınız ki, model olabilesiniz ona. Akşam üç saate sıkıştırılan ilişki çok kötü sonlanıyor. Aileler çocuklarına sormadan her şeyi yaptırıyorlar. Dershane, özel ders, basket, müzik dersi derken kimse çocuğa ne istediğini sormuyor.  Bu tarzda çocuk büyütmek hiçte sağlıklı bir yol değildir.

Depresyon tedavisinde Rehacom uygulaması

Dikkat ve zihin geliştirme çalışmaları için bilimsel olarak hazırlanmış ve çalışma alanı olarak da bilgisayarın seçildiği bir yöntemdir. Rehacom görsel öğrenmeyi hedeflenmiş bir sistemdir. Renk, şekil, boyut çalışmaları var sistemde. Hafıza, planlama organizasyon gibi pek çok beyin fonksiyonlarını destekleyen egzersizlere yer veriyor. Genellikle yarım saat çalışmak hedefleniyor ama bazen çalışma süresi daha az ya da daha çok da olabiliyor. Rehacom yönteminde görsel ve işitsel uyaranlar olduğu için çocuk hata yapınca sesli ve görsel  uyarı alıyor. Başarınca ise ödüllendiriyor. Bu yöntemde ödül- ceza sistemi var. Başarı grafiği görüldüğünden çocuk için bu durum geribildirim içeriyor. Tedavi sonuçlandığında başarı belgeleri veriliyor. Bu çalışmada çocuk, sadece teknik olarak bir şeyi öğrenmiyor, aynı zamanda kendi tutumlarını da tanıyor. Burada hedeflenen şey depresyon tedavisi gören çocuğun dikkat süresini arttırmaktır. Bizim uzman olarak geri bildirimlerimiz önemli burada. Çocukta performans kaygısı veya anksiyetesi varsa çalışma sırasında bunu da tespit edebiliyoruz. Bu çalışma psikoterapinin bir parçası ve özel eğitim desteği olarak düşünülmektedir.

Tedavinin aşamaları

Tedavilerde doktor görüşmesinden sonra, o çocuk için özel eğitim programı yapılıyor. Çocukta eğer depresyon varsa terapi ile devam ediliyor. Depresyona eşlik eden başka  rahatsızlıklar da  görülebiliyor. Aile danışmanlığı mutlaka oluyor. Pek çok vakada aile terapisi gerekebiliyor. Aile büyükleri  eğitimin içindeyse hep birlikte çalışılabiliyor. Anne babanın ruhsal durumu çok etkili olduğu için en başta anne babaya verilen formlarla onların kişilik testi istenebiliyor. Ailenin ruh sağlığının tanımlanması tedavideki rolü önemli… Onlarda depresyon ya da psikiyatrik bir rahatsızlığın olup olmadığının bilinmesi gerekiyor. Ailede öfke modelliği, iletişim sorunları varsa bunlar tanımlanıyor. Aile ve okul danışmanlığı ise mutlaka yapılmalı… Eğer, anne-babanın iletişim sorunları veya bireysel yardım alması gereken bir durum varsa, bireysel tedavi ya da eş terapisi almaları isteniyor. Bunlar çocukla olan çalışmayı desteklediği gibi, kendi sorunlarını da çözmelerini sağlıyor. Çocuklar ve gençlerde görülen problemlerin çoğu aile içi ilişkilerden kaynaklanabildiği gibi aile yaşantısındaki değişimlerden de  kaynaklanıyor. Anne babanın kendi hayatındaki iş değişimleri, bir takım kayıplar, maddi sıkıntılar çocuğa yansıyor ve doğal olarak tüm bireyleri etkilemiş oluyor. Tedavide anne babanın direnci Çoğu kez anne baba aile terapisine sıcak bakmayabiliyor. Anne ya da baba, çocuğundaki sorunları görmek istemiyor ya da yargılanmaktan korktukları için işbirliğine girmeleri zaman alabiliyor. Psikiyatrik yardımın  gerekliliğine inanmayan anne babalar da olmaktadır. Terapilerin sürekli olması bu anlamda önemlidir. İlişki dinamiklerini çözümlemek, stres yönetimini ve empatiyi çalışmak gerçekten yarar sağlamaktadır.

Tedaviyi engelleyen yanlış yaklaşımlar

Depresyon yaşayan çocuğun bir an evvel tedavi sürecini tamamlaması için gereken hiçbir şeyden kaçınılmamalıdır. Tedavi planına ailenin, okulun kimi zamanda çevrenin katılımı bu bakımdan kaçınılmaz olmaktadır. Terapi sürecini engelleyen, tıkayan yanlış yaklaşımlar da vardır. Mesela bazı aileler çocuğun sorununu kendisinin çözeceğine inanırlar. Uzman yardımının önemine inanmazlar. Bu yaklaşım onların tedavi kendilerinin dahil olmasını da engeller. ‘En doğru çözümü kişi kendisi için kendi buluyor’ fikri doğru olabilir ama bu düşünce psikiyatrik rahatsızlıklar için doğru değildir. Zamanla geçer anlayışı depresyonu farkında olmadan dirençli hale getirebilir. Bu nedenle mutlaka çocukluk depresyonunda profesyonel yaklaşım gerekmektedir.

Boşanmalarda çocuk depresyona girebilir

Her vakada ailenin ihtiyacı olan danışmanlık farklı ama anne baba kaybı, ayrılığı, madde bağımlılığı, alkolizm, kişinin kendi sorunları olabiliyor. Ailede hastalık öyküsü olabiliyor. Bunlar da çocuğu olumsuz etkiliyor. Genellikle çocuk soyut kavramları öğrenene kadar yaşanan her sorundan dolayı kendini suçluyor. Mesela anne baba ayrılığında kendini suçlu hissedebiliyor. Çocuğu yaramaz bir anne, çocuğa  “beni hasta  ettin” dediği zaman da çocuk hem suçluluk hissediyor, hem de kaygısı artıyor. Çocukluk döneminde benlik algısının yapılanması sağlıklı oluşmalıdır. Değersiz hissettirilirse kendine güvensiz oluyor, depresyon gelişiyor ve bazen sosyal fobi yerleşiyor. Bunun temelleri küçükken atılıyor.  Atılgan olmayan bir kişilik ortaya çıkıyor. İleride depresif, güvensiz, bağımlılığa yatkın kişilikler oluşabiliyor.

Fazla ilgi depresyon nedeni olabilir

Çocuğa ilk dönemlerde verilen destekleyici yaklaşım önemlidir. Fazla korunup, kollanan çocuklarda da sorun oluyor. İlgisizlik ve duygusal ihmal kadar, fazla ilgi de çocuğa zarar veriyor. Aile terapilerinde anlaşma yapıyoruz. Psikoterapi alan çocuğa evdeki destek çok önem taşıyor. Seansların sürekliliği, verilen ödevleri yapmaları, iletişim tekniklerini çalışmaları, önerilerin uygulanması için bu anlaşma yararlı olmaktadır. Bunlar sırasında aile bireyleri de kendisini tanıyor, iyi ve zayıf yönlerini fark ediyor.

Terapide neler yapılıyor?

Depresyon tedavisinde stres yönetimi çalışıyoruz. Problemleri tanımlamayı ve bunlarla nasıl baş edilebileceğini öğretiliyor. Kişinin insan ilişkilerine bakış açısı ne olduğuna bakılıyor ve bunlar terapi sürecinde kullanılıyor. Çocuğun kendine güveninin artırılması sağlanıyor. Çocuğun öfkesini nasıl ifade ettiği duygusal zekanın gelişimi açısından önemli. Terapide çocuğun kendini rahat ifade edebilmesi, empatiyi öğrenmesi, sorun çözme becerilerini geliştirmesi amaçlanıyor. Sınırları saygı çerçevesinde çizmek, herkesin birbirini anlamasının sağlanması, karşılıklı beklentilerin doyurulması gerekiyor.

Aile toplantılarının yapılması

Aile içinde bir şeye karar verilecekse örneğin okul seçimi yapılacaksa, bu konuda herkes farklı düşünebilir. Bunun için aile toplantıları öneriyoruz. Herkes bu toplantılarda duygularını, birbirinden beklentilerini ifade etme  fırsatı buluyor. Aile toplantıları için  herkes istekliyse, sorunlar kolaylıkla çözülüyor. Toplantılarda herkes eşit söz hakkına sahiptir. Alınan kararlara herkesin uyması gereklidir.

Anne baba ile randevu

Depresyon tedavisinde paylaşımın önemine dikkat çekiyoruz. Terapilerimizde ebeveynlerin çocuklarıyla, özel zaman geçirmelerini öneriyoruz. Çocukların anne babalarıyla randevuları olsun istiyoruz. Çocukla oyun, etkinlik saatleri olmalıdır. Her iki tarafında doyum sağlayacağı zamanlar geçirmelerini önemli sayıyoruz. Anne babanın çocuğa onunla özel zaman geçirmek istediğini hissettirmesini istiyoruz. Sinema, tiyatro, oyun, sohbet tercih edilebilir özel zaman çalışmaları için. Özel zaman programları kardeş kıskançlığı içinde en iyi çalışmadır diyebiliriz.

Depresyon tedavisinde dört ayak

Psikiyatrik rahatsızlıklarda ekip çalışması tercih edilen yöntemdir. Çok yönlü değerlendirmek tedaviyi etkin kılmakta ve daha kısa sürede sonuç aldırmaktadır. Psikiyatrist, nörolog ve psikologun ortak takibi, aile ve okul danışmanlığının birlikte yürütülmesi, problemin çözümünü sağlamaktadır. Çocuk eğitiminde öğretmen-veli işbirliğinin birinci derecede önemli olduğunu biliyoruz. Çocuğun yaşadığı psikiyatrik durumlarda, aile-okul-tedavi ekibi işbirliğinin daha sıkı ve sürekli olması gerekliliği tartışılmaz. Tedavinin dört ayağının olduğundan bahsetmiştik. Bu dört ayak; tedavi ekibi, çocuk, aile ve okuldur.

Okulun tedaviye katılımı süreci kısaltıyor

Okulda rehberlik servisleri son yıllarda daha aktif çalışıyor. Okuldan, çocuğun durumuyla ilgili bize gelen geribildirimler, tedaviye katkı sağladığı gibi, bizim rehberlik servisi ve öğretmenlere önerilerimizi iletmemiz ve bu önerilerin uygulanması, tedavi sürecini hızlandırıyor.

Okulda kaynaştırma programları

Hiperaktivite, öğrenme güçlüğü, ayrılma kaygısı, depresyon, anksiyete bozukluğu gibi psikiyatrik sorunlar yaşayan çocuklar için farklı bir yaklaşım gerekiyor. Depresyon yaşayan çocuğun okulda kaynaştırma programına dahil olması gerekebilir. Bu özel bir sorun yaşayan çocuğun psikolojik, sosyal ve eğitim-öğretim anlamında desteklenmesini amaçlayan bir programdır. Öğretmenin bu çocuklara daha destekleyici yaklaşımı gerekiyor. Çocuğun öğrenme düzeyine uygun program seçmesi, gruba çocuğu katmaya çalışması, görevler vererek, yetenekli olduğu alanlarda çocuğu öne çıkarması, kendine güvenini kazanmasına yardımcı olmaktadır. Öğretmen çocuğun düzeyine uygun ödevler vermesi gibi tutumlar benimsemesi çok yararlı olmaktadır. Tabii, ailenin de öğretmenle işbirliği yaparak, öğretmenin önerilerini uygulaması şarttır. Dikkat eksikliği ve öğrenme güçlüğü yaşayan çocukların olabildiğince öğretmenle göz teması olacak şekilde ön sıralarda oturtulması, önerilerden bir tanesidir. Tüm bunları yaparken çocukta bir eksiklik olduğunu hissettirmeden, profesyonel bir yaklaşım benimsemesi gereklidir öğretmenin. Derslerde başarılı olamayan çocuk için, bir yandan eğitim desteği verirken, bir yandan da başarılı olduğu bir alanda, spor, müzik, folklor, el becerileri gibi, çocuğu öne çıkarmak ve bu çalışmalara teşvik etmek, çocuğa sosyal statü sağlayacaktır. Bu durumda çocuk önemsendiğini hissedecektir.

Neurobiofeedback (Nöroterapi)’in çocuklarda kullanımı

Biofeedback’le kişinin bilinçli olarak anlamadığı, fark etmediği normal ve normal dışı fizyolojik tepkiler bir araç yardımı ile bilinçli duruma getirilir. Bu teknikle kişi için belirli bedensel cevapları (kalp hızı, kas gerginliği, cilt sıcaklığı, beynin stres düzeyi gibi) fizyolojik tepkileri anlaşılır hale gelir. Neurobiofeedback (Nöroterapi) ile EEG’yi kullanarak beyin dalgası örüntülerinin kontrolü geliştirilir. Bu şekilde kişi aynı duygu ve düşünceleri ile bedeninde ne gibi bir değişiklik olduğunu fark ederek bedenini ve zihnini denetlemeye çalışır.

Beyin dalgalarındaki değişimin doğrulanması

Günümüzde stresle baş etmeyi öğreten birçok çalışma yürütülmektedir. Bu çalışmalardan biofeedback ile kişiye belirli bedensel cevapları ( kalp hızı, kas gerginliği gibi ) nasıl kontrol edeceği öğretilmektedir. Neurobiofeedback (Nöroterapi) ile de EEG ‘yi kullanarak beyin dalgası örüntülerinin kontrolü geliştirilmektedir. Yapılan çalışmalar, neurobiofeedback ile beyin dalgalarında değişim olduğunu doğrulamaktadır. Bu durum dikkat ve öğrenmede çok önemlidir. Bu öğrenilmiş bir deneyimdir. Kişi, iç kontrolü kavrayarak kendisini değiştirmeyi öğrenir. Böylece proses yavaş yavaş içten kazanılır.

Olumlu davranışların artması sağlanıyor

EEG biofeedback ya da NBF olarak isimlendirilen teknik, çocuğun beyin dalgalarını nasıl değiştireceklerini öğretmek, hiperaktiviteyi azaltmak, impulsiviteyi kontrol etmek, dikkati artırma yönünde olumlu etkiler oluşturmaktadır. Yapılan çalışmalarda NBF uygulanan ve uygulanmayan çocuklar, bu değerler bakımından karşılaştırılmış, NBF uygulanan çocuklarda olumlu davranış değişimleri saptanmıştır. ADHD ‘de semptomların azaldığı, ritmik performansın kazanıldığı, çocuğun öğrenme tarzında gelişmeler olduğu, görsel algının geliştiği yönünde bulgular mevcuttur. Neurobiofeedback (Nöroterapi) ile ADD/ADHD’li çocuklara,  gevşemiş fakat odaklamış, dikkatle en uyumlu beyin dalgalarını üretmeleri öğretilmektedir. Bazı kontrollü biofeedback çalışmalarında,  ADHD’li çocuklarda çarpıcı bulgular gözlenmiştir: •     IQ skorlarında artış. Beyni daha fonksiyonel duruma gelen çocuk, doğal entellektüel yeteneklerini sergileyebilir, ölçülen IQ skorları biofeedback sonrasında anlamlı artış gösterebilir. Bunun sebebi, çocuğun sahip olduğu potansiyele ulaşmasını kolaylaştırmasıdır. •     Impulsivite, distraktibilite ve hiperaktivitenin azalması. •     Uyku problemleri ve pediatrik migrenlerin tedavisinde başarı sağlanması. ADHD’e eşlik eden depresyon ve anksiyetenin  azalması Biofeedback’in, uyku problemleri, öğrenme güçlükleri, depresyon, epilepside de yararlılığı ispatlanmıştır. Neurobiofeedback (Nöroterapi) depresyonda kullanıldığında, afekt davranışın düzeldiği, efor yorgunluğunun azaldığı gözlenmiştir.

Neurobiofeedback (Nöroterapi) (NBF) Uygulaması nasıl yapılıyor

İlk seansta yapılan IQ, dikkat- konsantrasyon-kişilik testleri ve QEEG ile değerlendirme yapılarak beyindeki hangi bölgenin moniterize edileceği belirlenmekte ve tedavi programı oluşturulmaktadır. Çocuğa oyunu nasıl oynayacağı hakkında bilgi verilmesi yeterlidir. Verilen bilginin fazla olmamasına dikkat edilmelidir. Çocuğun çalışmaya hazır olması önem taşımaktadır. Aile-okul danışmanlığı, psikoterapi, davranış çalışmaları ile birlikte yürütülmesi, alınan verimi artırmaktadır. Çocuğa gevşeme öğretilmekte ve uygulama yapılmaktadır. Tedavi süresince ve bitiminde bu değerlendirmelerin tekrarlanması, bize tedavinin yararlılığı konusunda bilgi vermektedir.

Beyin dalgalarıyla oyun

Neurofeedback’in önemli avantajlarından biri ayna görevi görmesidir. Çocuğa başarılı olduğunu bilme imkanı vermektedir. Diğer bir avantajı da neurobiofeedback ekipmanının süreci eğlenceli hale getirmesidir. Çocuklar beyin dalgalarını kullanarak bilgisayar oyunları oynamaktadırlar. Ne kadar çok istenilen beyin dalgası üretebilirlerse oyunda da o kadar başarılı olmaktadırlar. Amaç, istenilen beyin aktivitelerini oluşturmaktır. Bu gerçekleştiği zaman, çocuk güçlenmiştir. Bilişsel ve davranışsal fizyolojisini kontrol etmeyi öğrenmiştir. Bu öğrenme, okul yaşamı ve günlük yaşamındaki görev ve davranışlarında olumlu etkiler ve bu etkilerin sürekliliğini sağlamaktadır. Bu durum, öncelikle çocuğun motivasyonunu gerektirir. Bu da bir ekip çalışmasını ve iyi bir tedavi programı ile mümkündür.

Sistemin ödül vermesi motive edici

Çocuklar için oyun içeren öğelerle uygulama yapılmaktadır. Çocuk uçak, palyaço, uçan adam ve uçan kadın seçeneklerinden birini seçme hakkına sahiptir. Örneğin palyaçoyu, düşünce gücünü kullanarak çizginin üzerinde tutmaya çalışmaktadır. Bu durum ödül- ceza temeli üzerine oturmaktadır. Çocuk çizginin üzerinde durabildiğinde puan almakta (ödül), altına düştüğünde puanı düşmektedir (ceza) .Kullanılan ödül mekanizması, çocuğun motivasyonunu artırıcı bir unsur olmaktadır. Aynı zamanda çocuk, biofeedback uygulaması sırasında dikkatini  bilgisayara yoğunlaştırmaktadır. Bu sırada dikkatini odaklamayı ve aynı zamanda sürdürmeyi öğrenmektedir. Çocuk kendisini kontrol edebildiğinin bilincine varmaya başladıkça dürtü kontrolünü de sağlamış olmaktadır. Çalışma sonunda, çalışmayı değerlendiren bir grafik çıkarılmakta, çocuğa bir geribildirim verilmektedir. Uygulama zaman alır.10 seanstan sonra birçok çocukta ilerlemeler görülmektedir. Seansların sayısı, NBF’nin o çocuk için kullanım amacına, rahatsızlığın derecesine, çocuğun NBF’den ne derece yararlandı gibi değişkenlere göre belirlenir. Günlük, haftada 3, 2, 1 şeklinde uygulamaları mevcuttur. Dikkat edilmesi gereken noktalar : •     ADHD ‘de ilaç kullanımı olmadığı bazı durumlarda çocuk NBF’den yeterince yararlanmayabilir. Bunun yanında sadece bu teknik kullanıldığı vakalarda düzelme olduğu da bildirilmiştir. •     Uygulayıcının EEG aletlerini kullanmakta deneyimli, NBF bilgisi ve tecrübesi olan, yeterli klinik deneyime sahip olması önemlidir. Hata ve atlamalar olmamalıdır. •     Bazı seanslarda bitkinlik, baş dönmesi, ürperti, endişe, düş kırıklığı gibi duygular yaşanabilmektedir ( fiziksel duygulanım ). •     Ailede ve çocuğun yaşam alanlarındaki problemlerin yoğunluğu ve bu sorunlarda azalma olmaması, tedaviyi yavaşlatır veya ilerlemesini önler. •     Epilepside profesyonel kullanım olmazsa, nöbetlerin arttığı ve negatif etkilerin görüldüğü tespit edilmiştir. Veri ile sonuca ulaştırır EEG biofeedback sistemlerini okul ortamında tanıtmakla ilgilenenlerin sayısı gün geçtikçe artmaktadır. Birçok kişi tedavinin pozitif yararlarını gözlemlediğinden ve alternatif tedavi açısından önemli olduğundan, NBF büyük bir anlam içermektedir. Neurobiofeedback (Nöroterapi), objektif ve ölçülebilir verilerle çalışma imkanı vermekte, aynı zamanda tedavinin yararlılığı hakkında da bilgi vermektedir. Kişinin somut verilerle bu bilgiye ulaşması, motivasyonunu ve tedaviye inancını artırmaktadır. Kaynaklar : 1.Tarhan N. : Stresi Mutluluğa Dönüştürmek ,TİMAŞ Yayınları ,2002, İSTANBUL. 2.Cartozzo, H.A., Jacobs, D., & Gevirtz, R.N. ( 1995 ). EEG bifeedback and the remediation of ADHD symptomatology : A controlled treatment outcome study.Presentation at AAPB Conference, 1995. 3.A Controlled Study of the Effects of EEG Biofeedback on Cognition and Behavior of children With Attention Deficit Disorders and Learning Disabilities Linden, M., Habib,T., Radojevic , V. (1995 ). Biofeedback and Self-Regulation.