İspanya neşesi: Altın kadeh her elde, güneş her gönülde

Elimde 1934 tarihli Hayat Ansiklopedisi'nin beşinci cildi var. Kim basmış? 'Cumhuriyet Müesseseleri.' İstanbul.

Baştan aşağı siyah beyaz resimli. Fotoğraf pek az.

'İspanya' maddesini arıyorum. 'İ' harfine gidiyorum, 'İsmet Paşa' maddesinin hemen ardından şöyle bir başlık:

'Avrupa'nın musiki ve dans memleketi: İspanya.'

Şöyle başlıyor:

'İspanya daima kuvvetli rüzgarlarla süprülen yüksek yaylaları, tepeleri karlar altında kaybolan dağları, Akdeniz kıyılarını süsliyen mümbit ovaları, isimleri uzun fakat sarfettikleri su mikatrı az nehirleri, Araplar devrinden kalma sarayları, zengin bağları ve zeytin, nar, portakal bahçeleri ile insanda çok merak uyandıran bir memlekettir.

***

Geçen haftalarda İspanya'daydım. Madrid ve Barselona seyahati. Kısaca Toledo, Valencia, Girona ve Dali'nin memleketi Figueras'a da bir uğrayış.

İspanya, tarihin en büyük sömürgeci devleti. Emperyalizmin bir ülkeyi zengin etmediğinin de ispatı. Güney Amerika'nın altın başta olmak üzere her türlü zenginliğini doymak bilmez bir iştihayla sömürdükleri halde, 16ncı yüzyıldan sonra giderek servet ve kudretleri azalmış.

İspanya'nın daha evveli de karanlık. Emeviler 8inci asırda Cebelitarık'ı geçiyorlar, İbn-i Rüşd'ü yetiştiren büyük bir medeniyet kuruyorlar, 15inci yüzyıla kadar hükmediyorlar. İber yarımadası, yedi yüz sene Müslüman. Sonra tehcir, katliam, engizisyon. Müslüman da kalmıyor Katolik krallar Ferdinand ile Isabel'in ülkesinde Yahudi de. 1492'de Osmanlı topraklarına iltica eden Yahudiler, hala İspanyolca konuşurlar.

***

Buna rağmen Türkler, hiç gitmemiş bile olsalar İspanya'yı çok severler.

Dört yüz sene evvelinin deniz savaşlarından beri siyasi çatışma yaşamamış olmamız, Kuzey Avrupalıların 'İspanyol musun?' sualine alışkanlığımız… İspanya'nın hayat dolu çağrışımları: Flamenko, boğa güreşi, güneş, Barnabeu ve Neucamp statlarından yükselen 'oley!' çığlıkları, konuşkan insanlar….

Ansiklopedi'nin bir resim altı: 'İspanya, dansözlerile meşhurdur. Bütün İspanyol kadınları İspanyol musikisine ayak uydurarak gayet ahenkdar dans etmesini bilirler.'

***

1934'ün Hayat Ansiklopedisi şöyle yazıyor:

'Endülüslerle pek parlak bir devir geçirmiş, Kristof Kolombların ve diğer cesur seyyahların açtıkları yollardan giderek bir zamanlar dünyanın yarısına hükmetmiş olan İspanya'yı, bugün Avrupa'nın diğer büyük devletleri yanında pek geri kalmış bir vaziyette buluyoruz (…) Bu memlekette toprağı bir demir parçasile bellemek suretile ekip biçenlere, etraftan topladığı çalı çırpıyı cılız bir merkebin sırtında taşıtmaya çalışan köylülere, pek iptidai hanlara el'an tesadüf ederiz (…) Avrupa Pirenelerde biter derler. Filhakika bu yüce dağları aşanlar etraflarındaki manzaranın, gezdikleri memleketlerin, rasgeldikleri insanların tamamile değişmiş olduğunu derhal fark ederler.'

***

İspanya'nın en dikkat çekici özelliği ne biliyor musunuz?

Hayat tarzı.

İşyerleri sabah 10'da açılıyor. 12 ile 16 arası öğlen paydosu. Akşam 20.30'da kapanış. Akşam yemeği yiyebilmek için kimi lokantalarda gecenin 22'sini beklemeniz lazım.

Sonra sabaha kadar insanlar sokaklarda.

'Tapas barları' meşhur. Bu dükkanlar bildiğimiz 'meze' satıyorlar. Ayak üstü bir şeyler içip bir iki çeşit meze söylüyorsunuz. Soğuk meze de var sıcak meze de.

***

Seçimlerden yeni çıktık. Bu dönemin meclisinde, İspanya herhalde çok konuşulacak. Çünkü İspanya'da çeşitli etnik gruplar, 17 eyalet, 17 ayrı bayrak ve 17 mahalli parlamento, Baskların ayrılıkçı terör örgütü ETA var. Real Madrid-Barselona rekabeti bile hızını İspanyol-Katalan rekabetinden alıyor.

***

Türkçenin büyük üstadı Yahya Kemal'in, Türk müziğinin büyük üstadı Münir Nurettin tarafından kürdilihicazkar makamında bestelenen 'Endülüs'te Raks' şiirini yad etmeden hiçbir İspanya yazısı bitmemeli:

'Zil, şal ve gül… Bu bahçede raksın bütün hızı!
İspanya varlığıyle bu akşam üç def'a kırmızı!'

Ve rakkasenin beni öldüren edası:

'Raks ortasında bir durur oynar yürür gibi,
'Bir baş çevirmesiyle bakar öldürür gibi!'

İspanya masal gibi: Altın kadeh her elde, güneş her gönülde!