BİR HASTALIK MI?

Uğur İlyas Canbolat

Baskıcı ve işgalci aileler iyi çocuk yetiştirme adına aşırı eleştirel yaklaşımlarda bulunarak çocuklarının mükemmeliyetçi olması yolundaki ilk taşları döşerler. Mükemmeliyetçi kişilerin yakın ilişkilerde beklentileri yüksek olduğu için sıkça hayal kırıklığı yaşarlar. İş yaşamında çok sorumluluk üstlendikleri ve aşırı çalıştıkları için ailelerine yeteri kadar zaman ayırmazlar ve problemler yaşarlar. Bu kişiler en ufak bir eleştiriye bile kahrolur ve günlerce kafalarına takarlar. Başarısızlık durumunda çok kolay depresyona girerler. Çok tartışırlar. Risk almayı sevmediklerinden risk gerektiren görevlerden kaçarlar. Peki bu kişiler başka neler yaşarlar? Hangi zorluklarda ne gibi tepkiler verirler? Bu kişilik tedavi gerektirir mi gibi soruları Memory Center Nöropsikiyatri Merkezi'nden Uzman Psikolog Zehra Erol'a sorduk.

-Mükemmeliyetçilik dediğimiz şey nedir?
Kusursuza ulaşma çabasıdır mükemmeliyetçilik... İdeale ulaşmaya çalışmak, hiç hata  ve eksik yapmamayı arzulamaktır. Bu kişilerin yüksek hedefleri vardır. Bu hedeflere ulaşmak için yoğun bir çaba harcar. Ulaşamadıkların da büyük bir hayal kırıklığı yaşarlar. 

-Mükemmeliyetçilik bir kişilik tipi midir?
Mükemmeliyetçilik bir kişilik özelliği olduğu gibi çok boyutlu bir kişilik tipidir.

-Daha çok kadınlar da mı erkeklerde mi görüyorsunuz?
Kadınlarda erkeklerden daha sık rastlanıyor.

- Ailede benzer kişilerin varlığı bir etken midir?
Ebeveynlerin mükemmeliyetçi yaklaşımları etkendir. Çocuk anne ve babadan biri mükemmeliyetçi olduğunda model alabiliyor. Ayrıca  baskıcı ve koruyucu yaklaşımı olan ailelerde çocuk eleştirilmemek adına mükemmeliyetçi tutumlar geliştirebiliyor.  Anne ve babası tarafından kabul görmek her çocuğun kendine güvenmesini ve rahat girişimde bulunmasını sağlar. Ebeveynleri tarafından hataları, eksikleri sürekli  gündeme getirilen çocuklar yetersizlik duygularını aşabilmek için kusursuz olmaya çabalarlar. Anne ve babalarının görmek istediği kusursuz çocuk olma çabasına farkında olmadan girerler. 

-Çok eleştirilen kişilerin de mükemmeliyetçilik kaygıları olur mu?
Sürekli eleştirilen kişiler kendileri ile ilgili gerçekçi sınırlara sahip değildirler. Eleştiri yoğun olunca neyi iyi yapıp, nede zorlandıklarını, nerede durmaları gerektiğini ve ne zaman desteğe ihtiyaç duyduklarını bilemezler.  Eleştirilmemek adına da kusursuz davranma çabasına girerler. Bu nedenle de tıkandıkları noktada kaygı yaşamaya başlarlar.

- Mükemmeliyetçiliğin zirve noktası obsesyonlara kadar gider mi?
Obsesif kompulsif bozukluk sıklıkla mükemmeliyetçi kişilerde görülür. Psikososyal açıdan baktığımızda titiz, kuralcı, çocuklukta baskıcı ailelerde yetişenlerde obsesyonlara sıklıkla rastlanır. 

- Mükemmeliyetçilik arayışı size göre başarı sebebi mi, başarısızlık nedeni mi?
Mükemmeliyetçiliğin iş yaşamına yansıyan olumlu yanları kadar olumsuz yanları da vardır. Bu kişiler verilen görevleri  eksiksiz yapmaya çalıştıkları için tam bir görev adamıdırlar. Ancak kusursuzluk bazı durumlarda zaman kaybına sebep olduğu için işin yavaşlamasına da neden olur. İlişkilerde de durum daha karmaşıktır. Kişi ilişkilerle ilgili ideallerine kavuşamadığını gördükçe çözüm arayışına girer. Çözüm bulamadıkça  iletişim kurma çabaları söylenmeye sonrasında da öfkeye dönüşebilir.

- Mükemmeliyetçi kişilerin pasif agresif davranışlarına rastlanır mı?
Mükemmeliyetçi kişiler yaşadıkları sorunların çözümü adına her yolu denerler. Konuşmak, davranış değiştirmek, küsmek gibi…  Ancak tıkandıkları noktada öfkelerini pasif şekilde gösterdikleri de olur.

- Mükemmeliyetçi kişilerde kendi içlerinde yer alan özgüven eksikliğini giderme arayışı da söz konusu mudur?
Bu kişilerin özgüven duygusu başarıları ile paraleldir. Başarılı olduklarında kendilerini güvende hissederler. Başarısız olduklarında ise güven duygusu derinden sarsılır. Başarılı olmak için yeni hedefler belirlemeye ve onu en iyi şekilde yapmaya çalışırlar.

- Mükemmeliyetçi kişilerin en zorlandıkları hususlar nelerdir?
Özellikle yakın ilişkilerde beklentileri yüksek olduğu için çabuk hayal kırıklığına uğrarlar. İş yaşamında çok çalıştıklarından çok fazla sorumluluk üstlenirler. Buda kendilerine ve ailelerine yeteri kadar zaman ayırmamalarına neden olur. Aile içi problemlere ve aşırı yorgunluğa neden olur. En ufak bir eleştiriyi günlerce düşünür ve kahrolurlar. Başarısızlık ise çok kolay bir şekilde depresyona girmelerine neden olur.

-Hangi iş kollarını tercih ederler?
Bu kişiler genellikle görev adamıdırlar. Verilen görevi yerine getirmek de oldukça başarılırdırlar. Risk almayı sevmezler. Bu nedenle risk oluşturacak görevlerden kaçınırlar. Çatışmadan kaçındıkları, insanlara hayır diyemedikleri için yöneticilik yapmak bu kişiler için oldukça zordur. Öğretmenlik, bankacılık, sağlık sektöründe mükemmelliyetçi kişilere sıklıkla rastlanır.

-Mükemmeliyetçi kişiler aynı zamanda mazeretçi midirler?
Başarısızlıkla karşılaşmaktan hoşlanmadıkları için başarısızlığı kabul etmek zor gelir. Çaresiz kaldıkları noktada kendilerini iyi hissetmek adına mazeret oluşturabilirler. Zorlandıkları durumlarda sonucunda başarıya ulaşamadıkları noktada da mazeret üretebilirler. Ancak yapabileceklerine inandıkları noktada mazeret üretmezler.

- Mükemmeliyetçi kişilerle yaşayanların zorlukları nelerdir?
Kendi düzenlerine uyulmasını bekledikleri için bu düzen bozulduğunda düzeni bozan ile tartışmaya girerler. Tartışma konuları onların ufak tefek dedikleri ancak tekrarlar hale gelmesi nedeniyle etkisi büyük olan konulardır. İlişkilerin başlangıcında dürüst olmak adına kendilerini açık ve net olarak anlatırlar. Bunları bil beni böyle kabul ediyorsan et mesajı verirler. Bu şekilde karşısındaki kişiyle sorun yaşamayı önlediklerine inanırlar. Kontrolün kendilerinde olması ve bir sürpriz yaşamamak adına her olayı açık ve net bir şekilde bilmek isterler ve karşısındaki kişileri de bunun için zorlarlar.

- Evlilik başarıları ne durumdadır? İlişkileri nasıl etkiler?
İyi bir eş olmak ve ideal bir aile anlayışı kişinin sorunları görmezden gelmesine neden olur.  Limitlerini zorlar, bunun farkına varmaz. Varsa da boşver der geçer. Ama bir süre sonra bu kadar  zorlamanın etkilerini yaşamaya başlar. Yorgunluk, bıkkınlık ve mutsuzluk yaşanır. Aynı durum çocuklarla ilişkilerinde de vardır. Kendi çocuk tanımı uslu, söz dinleyen, sorun çıkarmayan ve başarılı olandır. Kendi zihninde kurguladığı çocukla oğlu arasındaki tepki farkları duruma müdahale etmesi için bir nedendir.
 
- 'Zor kişi' olarak tanımlanan kişiler mükemmeliyetçi kişiler midirler?
Kişinin istek ve ihtiyaçlarının yoğun şekilde etkilediği ilişkilere ait beklentileri vardır.  Bu beklentileri kendi ilişkisinde de görmek için yoğun çaba sarf ederler. Geçmiş deneyimler, toplumsal inançlar, aile ve arkadaşlardan model alınanlar, basının etkisi bu beklentilerin temelini oluşturur. Bunları gerçekleştirmek için her yolu denerler. Bu hem kendilerini hem de karşısındaki kişileri zorlar.  Bu kişilerin diğer bir zorluğu da düşüncelerinde katıdırlar. Yeni bir fikri ya da durumu kabullenmekte zorlanırlar. 

-Mükemmeliyetçilik tedavi gerektirir mi?
Mükemmeliyetçiliğin günlük yaşama uyumu zorlaştıran bir yanı vardır. Bu açıdan tedavi gerekir. Uyumsuz mükemmeliyetçilik  depresyon, yemek bozuklukları, öfke kontrol güçlüğü, performans kaygısı, ilişki problemleri olarak karşımıza çıkar. Mükemmeliyetçilik bu konularda tetikleyicidir.
 
-Terapiye uyum gösterirler mi?
Terapiye uyum da zorlanırlar. Sık terapist değiştirirler. Terapist değiştirmeleri için mutlaka nedenleri vardır. Sorunun beklentilerinden kaynaklandığını görmekte zorlanırlar.