HANGİ MADDE NE KADAR ZARARLI

DR. ADNAN ÇOBAN
PSK. ORHAN GÜMÜŞEL

TÜTÜN

İçerdiği bilinen ve yapılan araştırmalarla her gün bir yenisi eklenen binlerce zararlı madde ile bağımlılık yapan maddeler içinde en yaygın ve yoğun kullanılan ve dolayısıyla direkt ya da endirekt etkileri ile en çok ölüme yol açan maddedir. Koroner kalp hastalığına bağlı ölümlerin % 30’u tütün kullanımına bağlıdır. Yine akciğer kanserlerinin %80-90 gibi yüksek aralığı tütün kullananlarda görülür. Bunun yanında batı toplumlarında sigara içenlerin %50’sinin, içmeyenlerin ise % 25’inin 75 yaşından önce öldüğü tespit edilmiştir. Gebelikte tütün kullanımı ise düşüğe, erken (premature) doğuma düşük ağırlıklı doğumlara ve fetüs ya da bebek ölümlerine neden olmaktadır.

ESRAR

Esrar, kullanıcılarının “Ot’tur günahı yoktur” şeklinde savunduğunun aksine bir uyuşturucu maddedir ve günahı da çoktur. Esrar 421 çeşit kimyasal madde içermektedir. Fiziksel yoksunluğu olmamasına rağmen alınmadığında; yerinde duramama, huzursuzluk, iştah kaybı, uykuda bozulma, sinirlilik ve gerginlik gözlenebilmektedir. Toleransı yavaş gelişir ve bağımlılık potansiyeli de düşüktür. Fiziksel olarak etkileri; taşikardi, ağız kuruluğu ve iştah artışı olarak ortaya çıkabilir. Alerjik bünyelerde göz etrafında kızarma ve döküntüler de görülebilir. Psikolojik etkileri ise renk, ses ve zaman-mekan algısında değişmeler, motor hareketlerde yavaşlama, reflekslerde yavaşlama, inhibisyonun ortadan kalkması ve muhakemenin bozulmasını yanı sıra artan konuşkanlık ve sonucunda kişilikte değişkenlik gelişmesi, sahte bir cesaret, konsantrasyon ve dikkat yetilerinin bozulmasıyla ortaya çıkan dezorganizasyon görülebilir. Kuru öksürük, laranjite, farenjite, bronşit ve akciğer kanseri gibi somatik şikayetlere neden olabilmektedir ki bu etki sigara kullananlarla karşılaştırıldığında 5 kat daha fazladır. Psikolojik tabloda ise korku, panik ve kuşku hali ortaya çıkabilir. Bellek bozuklukları, konsantrasyon kaybı ve reflekslerde yavaşlamaya neden olduğundan motor koordinasyon bozulur ve bu nedenle esrar kullananların ağır makinelerle çalışmak, araba kullanmak gibi işleri yapmaları sakıncalıdır.

Ayrıca eğitim hayatında olan ya da bilişsel işler yapmak durumunda olan ve kronik esrar kullanımı olan kişilerde ise yani gençler, öğrenciler, öğretmenler ve bütün zihinsel ilerle uğraşan kişilerde ise bellekteki bozulmalara dayalı öğrenme güçlükleri ve zihinsel performansta düşme görülmektedir. Çukurova Üniversitesinde yapılan bir çalışmada esrar kullanımının beyin bioelektrik faaliyetinde değişmelere yol açtığı bildirilmiştir. Örneğin, akut esrar kullanımının EEG'de yaygın zemin aktivitesi yavaşlamasına yol açtığı ve REM supresyonu (Uykunun rüya döneminin baskılanması) yaptığı bildirilmiştir.

EROİN

Uyuşturucu bağımlıların dahi en korktuğu maddedir. Alındıktan çok kısa bir süre etkisini göstermeye başlayan eroininin etkisi 4-5 saat kadar sürebiliyor. Yoksunluk gelişmesinin de son kullanımı takip eden 6-8 saat içinde geliştiğini de göz önüne alırsak günde minimum iki kez kullanmak gereğini tahmin etmek hiç de zor olmasa gerek. Bağımlılık potansiyeli de çok yüksek olan eroin sık kullanım gerektirdiğinden toleransı da bir hayli hızlı gelişen bir maddedir. Buradan çıkan sonuçta ne yazık ki kısa dönemde yüksek dozlara ulaşmak ve uyuşturucu batağına gömülmektir. Eroin uyuşturucu madde bağımlıları arasında bile korkulan bir maddedir. Bu korkuda dozun çabuk tepe noktaya ulaşması ve dolayısıyla olumsuz etkileri de hızla gelişmesidir. Bu etkilere örnek olarak; beden ısısında düşme, konuşmada yavaşlama, ağrı hissinin azalması, kalp ve solunum hızında yavaşlama, yüz kızarması ve kan basıncında artma olarak görülebilir. Asıl korkunç olan ise yoksunluk krizlerindeki acı çeken görüntüler ve kullananların fiziki ve duygu durumuna yansıyan olumsuzluklardan ziyade tamiri çok güç olan beyinde yarattığı yıkımlardır. Sinir sistemi bloke haline gelen insanda beyindeki kimyasal ve bioelektrik sistemde onarılması güç hasarlarda oluşmaktadır. Algı ve reaksiyon süresi yavaşlayan kişide yaşam kalitesi verimliliğin düşmesine bağlı olarak bozulma göstermektedir. Bunların yanında doğrudan eroin kullanımına bağlı organ hastalıkları ve ortak enjektör kullanımından kaynaklanan hepatit, aids, frengi gibi kan yoluyla bulaşan hastalıklarda sıklıkla görülmektedir. Bu genel yapıda sonuç olarak psikiyatrik bozukluklar şeklinde ortaya çıkmaktadır. Genel de kullanan grup yoğun depresyonun da eşlik ettiği kişiler ve uyuştucuyu bir yaşam biçimi haline getiren insanlardır. Kullanıcılar içinde bu tip insanlar “canki” olarak adlandırılır ve bu insanların yaşam hedefi uyuşturucu sağlamak haline gelmiştir. Altın vuruş olarak bilinen aşırı doz yüklemesi sonucu gelişen ölüm olayları da daha çok bu grup kullananlar ve bilinçsiz ve kontrolsüz olarak kullananlarda görülmektedir. Aynı zamanda eroin diğer maddelere oranla daha zor bulunan ve pahalı bir maddedir.

KOKAİN

Etkisi alındıktan hemen sonra başlayan ve yaklaşık bir saat kadar süren kokain, kullanan kişide uyarıcı etki yapar. Canlılık, kendini iyi hissetme ve haz duygusunda artma, kendine güvende ve cesarette artma, beden ısısı ve kan basıncında artma, yoğun terleme ve cinsel aktivasyonda artma görülebilir. Kokain kullananlarda sıklıkla saldırgan davranışlar görülür. Paranoid tablolar ve psikoz gözlenebilir. Cilt altında kıpırdanmalar hisseden kişi buna dayanamaz ve cildine zarar verebilir. Burundan alınması burun mukozasında bozulmalara neden olur. Bağışıklık sisteminin bozulmasına bağlı enfeksiyonlar sıktır. Etkisi geçtikten sonra yoğun depresif duygu durumu, durgunluk ve yoğun kaygı yaşantıları ile beraber tolerans düşüklüğüne bağlı agresif davranışlar görülebilir. Doz artımı hızlıdır ve bağımlılık potansiyeli oldukça yüksek bir maddedir. Ayrıca; Goldstein ve Volkow bir yayınlarında, aktif kokain kullanıcılarının FDG PET ile yapılan beyin görüntülemelerinde orbitofrontal kotikal aktivasyonda normal sınırlarından farklı bulgular izlendiğini bildirmişlerdir. (Am J Psychiatry, 2002, 159:1642-1652) ( 9 )

UÇUCU MADDELER

Benzin, tiner, kumaş boyaları, uhu-bally gibi yapıştırıcılar, leke sökücüler gibi maddeler bu gruba girmektedir. Uçucu maddelerin en büyük riski ucuz ve çok kolay ulaşılabilinir olmalarıdır ve denetimi bir hayli zordur. Etkisini çok kısa süre içinde göstermeye başlar. Sarhoşluk hissi, koordinasyon bozulması, baş dönmesi, şaşkınlık ve sersemlik, konuşmada ve hareketlerde yavaşlama, görsel işitsel ve dokunsal varsanımlar görülebilir. En önemli yan etkileri arasında ise kas zayıflaması, taşikardi(düzensiz kalp çarpıntısı), sindirim sistemi sorunları ve en önemlisi kalıcı beyin hasarı vardır. Yüksek doz alındığında saldırganlık, muhakeme güçlüğü, bilinç bulanıklığı ve koma sonrasında da ölüm vakaları gözlenebilir. Uçucu maddelere hızlı tolerans gelişir. Bağımlılık potansiyeli eroin ya da kokain kadar olmasa da yüksektir.

AMFETAMİN VE BENZERLERİ

Ülkemizde kullanımı yasak olan bu maddeler yasadışı yollarla getirilmektedir. ”Speed” adıyla bilinirler. Kilo verdirici ve uyarıcı etkileri vardır. Etkisi devam ettiği süre içinde bilişsel performansı yükselten bu maddelerin bilinen en yaygın yan etkileri yüksek tansiyon ve damar yapısında meydana getirdiği bozulmalardır. Sık kullanımında paranoya tabloları izlenebilir. Yüksek doz kullanımında kokaininkine benzer etkiler göstermekle birlikte etkisi kokainden uzun sürer. Hezeyan, şiddet davranışlarında artma, yönelim bozukluğu gibi yan etkilerinin yanında son nokta koma ve ölümdür. Bu maddelerin toleransı ve bağımlılık potansiyeli orta düzeydedir.

BENZODİAZEPİNLER

Ülkemizde yeşil reçete ile satılan ilaçlardır. Uyku hali, gevşeme, kaygı durumunun azalması gibi etkileri vardır. Uzun süreli ve yüksek doz kullanımında bağımlılık oluşturur. Yoksunluk döneminde gerginlik, rahatlayamama, titreme, uykusuzluk, kalp atışında düzensizlik, sinirlilik, bulantı, uykusuzluk gibi etkiler gözlenebilir. Bağımlılık potansiyeli ve tolerans gelişimi düşüktür.

ECSTASY

Eğlence mekanlarında kolay bulunabilen, etki özelliğine göre çok çeşitli adlarla anılan maddelerdir. Etkileri amfetaminler ve halüsinojik maddeler ile benzerlik gösterir. Yarım saat ya da bir saat içinde etkisi görülmeye başlar 4-6 saat kadar sürer. Canlılık, hareketlilik ve enerjide artma, cinsel aktivasyon ve güven duygusunda artma ve algı değişikleri görülür. Alkol ile beraber alındığında etkisinde artış gözlenebilir. İçindeki maddeye bağlı olarak ani ölümler olabilir. Yoksunluğunda baş ağrısı ve dönmesi, yorgunluk, bitkinlik ve boşluk duygusu görülebilir. Karaciğer fonksiyonlarında bozulma, beden ısısında artma ve kan basıncında yükselme de etkileri arasındadır.