Otizm ve Ergenlik

Otizm sosyal etkileşimde, iletişimde niteliksel bozulma; tekrarlayıcı sterotipik davranışlar, sınırlı ilgi ve aktiviteleri içeren bulgular ile karakterize nörogelişimsel bir bozukluktur.

Önceki yıllarda otizmli bireylerde ergenlik ve erişkinliğe geçişte prognozun kötü olduğu bildirilmekteyken,  son yıllarda yapılan çalışmalarda otizmli bireylerin yapılan müdahalelerle ilerleme kaydettikleri bildirilmeye başlanmıştır. Yapılan bazı araştırmalar otizmli bireylerin bir kısmında iletişim, etkileşim ve sosyal tekrarlayıcı davranışlarda geç ergenlik döneminde iyileşme olduğunu ileri sürmektedir. Buna rağmen vakaların çoğunluğunda sosyal, iletişim veya davranışsal problemler devam etmektedir.

Ergenlik dönemine girildiğinde otizmli bireylerde diğer inanlarla iletişim kurarken belirgin farklılık görülmektedir.  İnsanları anlamakta zorluk çekmekte ve onların da kendilerinin düşünme ve hareket etme biçimini anlamaması nedeniyle iletişim kurmak çok zor hale gelmektedir. Farklı şeylerin ve olayların birbirleriyle nasıl bağlantılı olduğunu tam olarak anlayamamak ve kafa karışıklığı sıklıkla görülür.  Bu durum bireyi endişeli veya kızgın bir hale getirebilir ve bazen farklı davranmasının sebebi sadece budur.

Ergenlik dönemi doğası gereği bireyselleşme ve bağımsızlık  kazanma ihtiyacının arttığı bir dönemdir. Buna rağmen otizmli bireylerin bakım ihtiyacı devam etmektedir. Görevleri tamamlama zorluğu, sosyal uygunsuzluk, ipuçlarını anlamama ve sosyal aktivitelere katılımda zorlanma bireyi oldukça huzursuz edebilir.

Ergenlik dönemi her bireyde farklılık gösterse de genellikle kızlarda 10-14,erkeklerde 11-15 yaşları arasında başlar. Pek çok çocukta ilk belirti hızla büyümedir. Ergenlikte cinsiyet hormonları artan miktarda salgılanmaya başlar.  Ergenliğe bağlı fiziksel-psikoseksüel değişiklikler, yeniliklere uyum becerileri zayıf olan otizmli ergenlerin güçlükler yaşamasına sebep olur. Kızlarda adet görme gibi değişiklikler yeni öz bakım becerilerini kazanılmasını gündeme getirir. Cinsellikle ilgili sorunlar, artan cinsel dürtüler ile uygunsuz cinsel davranışlar görülebilir.Uyku düzeni değişiklikleri, ciltte yağlanma vb. fiziksel görünümle ilgili yeni durumlar otizmli bireyler açısından zorlayıcı olabilir.

Ergenlik ayrıca, kimlik-kişilik-değer yargılarının kazanıldığı dönemdir. Zihinsel yeteneklerde hızlı gelişmeler olur. Soyut düşünme yeteneği kazanılır. Değer yargıları ve toplumsal olaylar tartışılmaya başlanır. Toplumsal değerler, inançlar tartışılır.

Değişimlerle başa çıkmada zorlanan, ilişki kurmada sorunlar yaşayan, belli bir durumda diğer insanların kendisinden ne beklediğini yeterince anlayamayan otistik bireyler bu durumdan kaygılanır. Özellikle bilşsel seviyesi iyi olan, yüksek düzeyli otistiklerde depresyon gelişebilir. En büyük sebep diğer ergenlerden farklı olduklarını görmeleri ve bu farklılıktan rahatsızlık duymalarıdır. Ayrıca bu ergenler yaşıtları tarafından kabul görmeyebilirler, akran zorbalığına uğrayabilirler, ihmal ve istismar riskleri fazladır.  

Depresif duygudurum, edindiği bazı becerilerde gerileme ya da kayıp, isteksizlik, davranış deişiklikleri, uyku ve iştahta değişiklikleri olabilir. Kendine zarar verici davranış ve ciddi saldırgan davranışlar görülebilir. Eşlik eden diğer psikiyatrik rahatsızlıkların da olduğu durumlar muhakkak bir  çocuk ve ergen psikiyatri uzmanı tarafından takip edilmelidir.

Ergenlik, otizmli bireylerin hem yeni beceriler edindiği hem de sorumluluk ve ihtiyaçlarının arttığı bir dönemdir. Bu dönemin nasıl yönetileceği, otizmin şiddetine, cinsiyete, alınan eğitime, kognitif ve dil gelişim özelliklerine göre değişiklik gösterecektir.

Yrd. Doç. Dr. Melek Gözde Luş'tan randevu almak için: