Şizofren olan kişinin çocuğu etkilenir mi

Şizofren olan bir kişinin doğacak çocuğu da şizofren olarak mı doğar, ne kadar etkilenir, neler yaşanır? İşte cevaplar…

Şizofren olan bir kişinin doğacak çocuğu da şizofren olarak mı doğar, ne kadar etkilenir, neler yaşanır?İşte cevaplar…

PROF. DR. ORHAN DOĞAN,  ŞİZOFRENİK BOZUKLUKLARI 500 SORU - 500 YANIT EL KİTABINDA ANLATTI... SORU: Aile (ve akraba) çalışmalarının sonuçları nelerdir? YANIT: 1930’lardan bu yana yapılan şizofrenik bozuklukların genetiğiyle ilgili klasik çalışmalar, aile üyelerinden en az birinde şizofrenik bozukluk olan bir kişi-nin bir şizofrenik bozukluğa yakalanma olasılığının toplumda beklenen orandan daha yüksek olduğunu, bu olasılığın akrabalık derecesiyle ilgili olduğunu ortaya koymuştur.   SORU: Aile çalışmalarında bulunan şizofrenik bozukluklara yakalanma olasılıkları nedir? YANIT: Farklı çalışmalara göre değişmekle birlikte, hastanın birinci derece akrabalarında şizofrenik bozukluk görülme olasılığı %10-15 arasındadır. Anne ya da baba şizofreni hastasıysa, çocuklarda bu olasılık %12-16; anne ve babanın ikisi de şizofreni hastasıysa, çocuklarda bu olasılık %35-45 arasında-dır. Uzaktan da olsa, bir akrabasında şizofrenik bozukluk olanlarda bu bozuk-luğun görülme olasılığı %2.5’tir. SORU: İkiz çalışmalarında bulunan sonuçlar nelerdir? YANIT: Yapılan çalışmalar bir yumurta ikizlerinde eş hastalanma oranının (konkordans) iki yumurta ikizlerinden yüksek olduğunu göstermiştir. SORU: İkiz çalışmalarında bulunan şizofrenik bozukluklara yakalanma olasılıkları nedir YANIT: İki yumurta ikizlerinden biri şizofreniye yakalandığında, diğerinin de yakalanma olasılığı %10-14 arasındayken, bir yumurta ikizlerinde bu oran %40-50’ye kadar çıkmaktadır. SORU: Evlatlık çalışmalarında bulunan sonuçlar nelerdir? YANIT: Evlatlık çalışmaları, biyolojik anne ve/veya babası şizofreni hastası olan çocukların şizofrenik bozukluklara yakalanma olasılığının, biyolojik anne ve/veya babası şizofreni hastası olmayan çocuklarınkinden daha yüksek oldu-ğunu göstermiştir. SORU: Bir yumurta ikizleriyle yapılan evlatlık çalışmalarının sonuçları nelerdir? YANIT: Bir yumurta ikizleriyle yapılan evlatlık çalışmaları, üvey anne-baba tarafından yetiştirilen çocuğun şizofrenik bozukluklara yakalanma olasılığının, biyolojik anne-babası tarafından yetiştirilen ikiz kardeşiyle aynı oranda olduğunu göstermiştir. Bu sonuç, şizofrenik bozuklukların ortaya çıkmasında genetik etke-nin çevresel etkenlerden daha önemli olduğunu gösterir. SORU: Şizofrenik bozuklukların etiyolojisinde genetik belirleyicilerle ilgili çalışmaların sonuçları nelerdir? YANIT: Kromozomların yarıdan çoğunun şizofrenik bozukluklarla ilgili olduğu belirtilmektedir. Bu çalışmalarda en yaygın biçimde belirtilenler 5., 11. ve 18. kromozomların  uzun kolları, 19. kromozomun kısa kolu ve X kromozomudur. SORU: Genetik çalışmaların sonucunda genetik geçiş belirlenmiş midir? YANIT: Genetik çalışmaların sonuçları monogenik, poligenik ve genetik hetero-jenite varsayımlarıyla açıklanmaya çalışılmıştır. Ancak kesin bir genetik geçiş belirlenememiştir. En çok kabul gören görüş genetik heterojenitedir. Bu görüş şizofrenik bozuklukların genetik formları kadar, genetik olmayan formlarının da olabileceğini düşündürür. SORU: Şizofrenik bozuklukların organik yönden birçok etiyolojik etkeni ve risk etkenleri saptandığı halde, ruhsal-toplumsal etkenlerin incelenmesine yine de gerek var mıdır? YANIT: Şizofrenik bozuklukların gidişi ruhsal-toplumsal etkenlerden etkilenir. Yeterli bir klinik iyileşme sağlamak için ilaç tedavisi genellikle tek başına yeterli olmamaktadır. Bu nedenle klinisyen şizofrenik bozuklukları etkileyen ruhsal- toplumsal etkenleri dikkate almak zorundadır. Kaldı ki, bu etkenlerin bazıları da şizofrenik bozuklukların gelişmesiyle doğrudan ve nedensel olarak ilişkilidir. SORU: Şizofrenik bozuklukların etiyolojisiyle ilgili ruhsal-toplumsal etken-ler nelerdir? enetik çalışmaların sonuçları Genetik  YANIT: Ruhsal-toplumsal etkenler arasında en önemlileri ve en çok çalışılanları psikanalitik, psikodinamik, aileyle ilgili, öğrenme, toplumsal etkenler ve kuram-lar, stresli yaşam olayları ve hastalık öncesi kişilik yapısıdır. SORU: Şizofrenik bozukluklar genellikle hangi bireyleri etkiler? YANIT: Şizofrenik bozuklukların etiyolojik etkenleri bir yana bırakıldığında, daha çok kendine özgü ruhsal yaratılışa sahip bireyleri etkilediği kabul edilir. SORU: Şizofrenik bozuklukların etiyolojisiyle ilgili psikanalitik kuramlar nelerdir? enetik çalışmaların sonuçları Genetik  YANIT: Bu alanda S. Freud, C.G. Jung, H.S. Sullivan, H. Hartman, W. ve K. Meninger, M. Mahler, P. Federn’in görüşleri önemlidir. Bunlar tek tek ele alınmadan önemli görüşlere değinilecektir. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesinde genel psikanalitik görüş nedir? YANIT: Genel görüş, şizofrenik bozukluklarda bir benlik (ego) defektinin olduğu yönündedir. Buna göre benlik defekti gerçeğin açıklanmasını, cinsellik ve saldırganlık gibi dürtülerin kontrolünü etkiler. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesinde saplanmanın (fixation) rolü var mıdır? YANIT: S. Freud nevrozlarda görülenden daha erken dönemde ortaya çıkan saplanmaların şizofrenik bozuklukları ortaya çıkardığını, bir benlik defektinin belirtilerin gelişmesine katkıda bulunduğunu öne sürmüştür. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesinde anne-çocuk ilişkisinin öne-mi var mıdır? YANIT: M. Mahler şizofreni hastası çocukların annelerine aşırı bağlanmalarının onların ruhsal-toplumsal yeteneklerinin gelişmesini durdurduğunu, ayrışma ve bireyleşmenin başarılamadığını öne sürmüştür. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesinde saldırganlık dürtüsünün rolü var mıdır? YANIT: H. Hartmann ve K. Meninger şizofrenik bozuklukların (ve genel olarak psikozların) gelişmesinde baş edilmemiş saldırganlığın ve sonuçlarının önemine dikkat çekmiştir. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesinde nesne ilişkilerinin rolü var mıdır? YANIT: P. Federn şizofrenik bozukluklarda temel patolojinin hastanın self-nesne ayrımını başarmadaki yetersizliğinin olduğunu öne sürmüştür. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesinde kişilerarası ilişkilerin rolü var mıdır? YANIT: H.S. Sullivan’a göre, şizofrenik bozuklukların gelişmesinde temel olarak derin kişilerarası ilişki bozukluğu önemlidir. SORU: Şizofrenik bozuklukları psikodinamik görüşler nasıl açıklar? YANIT: S. Freud’a göre, şizofrenik bozukluklar çevredeki kişilerle çatışmaya ve ezici engellenmelere karşı gerileyici (regressive) bir yanıttır. Daha sonra buna, psikozun benlikle dış dünya arasındaki bir çatışma (gerçeklik yanlış ortaya konur, sonra yeniden yapılandırılır) olarak görülebileceği görüşünü eklemiştir. Psikodinamik yaklaşımların tümü, şizofrenik belirtilerin bir anlamı olduğundan yola çıkar. Psikodinamik görüşler, hastalarla çalışmaların sonunda sıklıkla anne-babayı sorumlu tutar. SORU: Psikanalitik ve psikodinamik görüşlerin etkileri nedir? YANIT:  Bu görüşlerden özellikle kişilerarası ilişkilerde odaklaşma ve nesne ilişkileri kuramının etkisi, başka kuramcıların bozuk aile iletişimine psikanalitik kuramı uygulamasına yol açmıştır. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesinde aile ilişkilerinin önemi nedir? YANIT: Bazı kanıtlar herhangi bir özgül aile paterninin şizofrenik bozuklukların gelişmesinde nedensel bir rol oynayabileceğini gösterir. Aile ilişkilerindeki bozukluklar şizofreni hastasının baş etmesi gereken emosyonel stresi önemli ölçüde artırabileceğinden, klinisyen için patolojik aile davranışını tanımak önem-lidir. SORU: Aile ilişkileri ve patolojileriyle ilgili çalışmalar nelerdir? YANIT: Bu alandaki çalışmalar evlilik çarpıklığını, evlilik yarılmasını, ikili çıkma-zı, yalancı birlikteliği ve aşırı duygu dışa vurumunu kapsar. SORU: Evlilik çarpıklığı (marital skew) nedir? YANIT: R. ve T. Lidz şizofreni hastalarının anneleriyle çalışmış ve gözlemlerini kavramlaştırmıştır. Evlilik çarpıklığında anne ile baba arasında bir güç mücade-lesi vardır ve bunlardan birinin üstünlüğüyle sonuçlanır. Böyle bir durumda güçsüz olan, eşine karşı olan öfkesini eşinin tuttuğu çocuğa yöneltir. SORU: Evlilik yarılması (marital schism) nedir? YANIT: Evlilik yarılmasında anne baba birbirinden destek ve doyum sağlaya-maz. Anne baba birbirine uzaktır, biri karşı cinsten çocuğa yönelir, aile kamplara bölünür. Çocuk anne babadan birine karşı diğeriyle işbirliği yapmanın suçlulu-ğunu üstlenir. SORU: İkili çıkmaz (double bind) nedir? YANIT: G. Bateson tarafından tanımlanan ikili çıkmazda, çocuk anne baba-sından duyguları, tutumları, davranışlarıyla ilgili çelişkili iletiler alır. Çocuk bu karmaşadan kaçmak için kendi psikotik durumunu/dünyasını yaratır. SORU: Yalancı birliktelik (pseudomutuality) nedir? YANIT: L. Wynne bazı ailelerin içinde özgül sözel iletişim geliştirildiğini, bunun aile dışındaki kişileri kapsamasının gerekmediğini öne sürmüştür. Çocuk bu yalancı birliktelik ve yalancı sevgi ortamından (evden) ayrıldığında kişilerarası ilişkilerde sorunlar yaşar. SORU: Şizofrenik bozukluklarda EE’nin önemi nedir? YANIT: EE, anne babaların ya da bakıcıların tutumlarını gösterir (Bkz. Epide-miyoloji ve risk etkenleri). Birçok çalışma aşırı duygu dışa vurumu olan ailelerin şizofrenik üyelerinde relaps oranının yüksek olduğunu göstermiştir. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesini öğrenme kuramları nasıl açıklamaktadır? YANIT: Öğrenme kuramcılarına göre, şizofrenik bozukluğa yakalanan çocuklar olumsuz örnekleri (duygusal sorunları olan anne-babalarını) taklit ederek mantık dışı tepkileri ve düşünme biçimlerini, bozuk kişilerarası ilişkileri öğrenirler. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesini toplumsal kuramcılar nasıl açıklamaktadır? YANIT: Toplumsal kuramcılar şizofrenik bozuklukların gelişmesinde (risk etken-lerinde açıklanan) endüstrileşmenin ve kentleşmenin etiyolojik önemini vurgular. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesinde stresli yaşam olaylarının önemi nedir? YANIT: Stresli yaşam olaylarıyla (hastalık, ölüm, ekonomik güçlük) şizofrenik bozuklukların gelişmesi arasında bir ilişki olduğuna inanılırdı. Ancak günümüzde bu olayların etiyolojik bir etken değil, ortaya çıkarıcı bir etken olabileceği kabul edilmektedir. SORU: Şizofrenik bozuklukların gelişmesinde hastalık öncesi kişilik yapı-sının/bozukluğunun önemi var mıdır? YANIT: Şizofrenik bozukluklarla ilgili özel bir hastalık öncesi kişilik yapısı/ bozukluğu tanımlanmamakla birlikte, bu hastalarda bazı kişilik özellikleri daha sık görülmektedir (Bkz. epidemiyoloji ve risk etkenleri).  PROF. ORHAN DOĞAN’IN ŞİZOFRENİK BOZUKLUKLAR EL KİTABI’NDAN ALINMIŞTIR