Sağlıkta Fark Yaratanlar: Prof. Dr. İsmail Tayfun Uzbay… Bilim insanı Prof. Dr. İsmail Tayfun Uzbay, başarılarla dolu hayat hikâyesini Health40’ta paylaştı.

Tüm yaşadığı sıkıntılara ve kırgınlıklarına rağmen bilime olan ilgisini ve çalışma azmini asla kaybetmeyen, öğrenmeye ve öğretmeye devam eden üretken bilim insanı Prof. Dr. İsmail Tayfun Uzbay, başarılarla dolu hayat hikâyesini Health40’ta paylaştı.

“Her şeyden önce Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş felsefesinden çok etkilendim”

Bilimi çok seviyorum ve karşınızda profesyonel bir bilim insanı olarak sizlerle bu görüşmeyi yapıyorum. Ben her şeyden önce Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluş felsefesinden çok etkilendim. Gazi Mustafa Kemal Atatürk diyor ki; “Benim manevi mirasım bilim ve akıldır. Benden sonra beni benimsemek isteyenler bu temel eksen üzerinde akıl ve ilmin rehberliğini kabul ederse benim manevi mirasçılarım olur.” Türkiye’de birisi akademisyen olmuş ve bu felsefeyi benimsemiş ise Atatürk’ün manevi mirasçısı olmuş demektir. Ben de kendimi Atatürk’ün manevi mirasçılardan biri olarak kabul ediyorum.

Ben 1959 yılında Ordu’nun Ünye ilçesinde dünyaya geldim. İlkokul, ortaokul ve liseyi Ünye’de okudum. 1965’ten 1970’e kadar Anafarta İlkokulunda okudum. Okulumuz güzel bir bahçesi olan ahşap bir binaydı. İlkokulda okuduğum yıllarda, biri sağlık diğeri ise uzay bilimleri alanında dünyada iki önemli olay gerçekleşti. Sağlık bilimleri konusunda beni en çok etkileyen Güney Afrikalı cerrah Dr. Christiaan Barnard’ın 3 Aralık 1967’de gerçekleştirdiği kalp nakli idi. O zamanlarda iletişim ve haber ağı bugünkü gibi değildi. Bu haberi annemin abone olduğu ve haftada bir evimize giren Hayat mecmuasından öğrenmiştim. O zamanlar bir ilkokul öğrencisi olmama rağmen haber beni çok etkilemişti. Haberi tekrar tekrar okudum. Bu olaydan çok etkilenip Dr. Barnard’a hayran olmuş ve onun gibi bir cerrah olma hayalleri kurmuştum.

İki yıl sonra 1969’da yine ilkokuldayken Neil Armstrong Ay’a ayak basan ilk insan olmuştu. Bu haberi de yine radyo, gazete ve haftalık dergilerden takip etmiştim. Dediğim gibi, o zamanlar sadece radyo ve gazete var; gazete Ünye’ye geliyor ama önemli bir haberi ancak bizler 1,5 gün sonra öğreniyoruz. Neden 1,5 gün diyorum, günlük gazetenin dağıtım aracından Ünye’deki gazeteciye ulaşması çok defa öğle saatlerini buluyordu. Neil Armstrong’un aydaki meşhur yürüyüşünden sonra da astronot olma ve uzaya gitme hayalleri kurmuştum.

“Oyunlarım akranlarıma hiç benzemiyordu”

Arkadaşlarım yaşlarına uygun çocuk oyunları oynarken benim oyunlarım biraz garip ve onlardan farklı idi. Ben oyunlarımda ya aya giden ilk Türk astronot oluyordum ya da tam teşekküllü ameliyathane gibi yaptığım odamda peçete ile bir cerrah gibi maske takıp, annemin yastıklarından yaptığım maket insanlar üzerinde ameliyatlar yapıyordum. Babam da bu çocuk normal çocuklar gibi oynamıyor diye endişeleniyordu.

Galiba ya bir hayırsever okulumuza bağışta bulunmuştu ya da bir yerden para gelmişti; yani okulun parası vardı. O zamanlar okul müdürümüz Allah rahmet eylesin, Hasan Sevindik hocamızdı ve ilkokul öğretmenim Günay Canarslan ile bu para ile okula bir şeyler almak için öğrenciler arasında anket yaptılar. Okulumuzun daha trampet takımı olmadığından mili bayramlarda, geçit törenlerinde biz ekibi olan okulların yanından yürüyorduk. Yapılan ankette en çok oy trampet takımı kurulmasına çıkmıştı.  Sonrasında oylar voleybol topu, futbol topu gibi çocukların ilgisini çekecek şeylere çıkmıştı. Benim isteğim ise okula mikroskop ve teleskop alınmasıydı. Müdürümüz Hasan Sevindik beni çağırdı ve “İsteklerin çok etkileyici, çok etkilendim ama çoğunluk bunları talep etmemiş” dedi.  Yani daha ilkokulda bilime ve araştırmaya bir hayli merakım vardı.

O zamanların ünlü haftalık dergilerinden biri de Fotoroman’dı. Annem bu haftalık dergiye de aboneydi. Çarşamba günleri eve siyah beyaz baskılı Fotoroman gelirdi. İçinde çok güzel hikâyeler olurdu. Korku isimli hikâye beni çok etkilemişti. Konusu İtalya’da bir klinikte geçen hikâyede şizofreni hastası olmadığı halde şizofreni hastalarının bulunduğu bir kliniğe kapatılan Cecilia isimli bir genç kızla, kliniğe sonrasında gelen ve Cecilia’nın hasta olmadığını fark ederek yaşlı klinik yöneticisi Profesör Oswaldi’ye bunu kanıtlamaya çalışan idealist doktor Dario’nun mücadelesi anlatılıyordu. Kızın zengin akrabaları kızı mirastan pay almasın diye hasta gibi gösterip kliniğe kapatmışlardı.

Bu romanda bir psikiyatri kliniğinin işleyişi, psikiyatri doktorları, ruh hastaları, şizofreni ve şizofrenin nelere mal olabileceği gibi konularda bilgiler de edinmiştim. Bu beni çok etkiledi. Kalp nakli yapıldığı için bir daha yapmanın anlamı yoktu. Aya gitme fikrimden de vaz geçmiştim. Hem yükseklik korkumun olması hem de okula teleskopun alınmaması ilgimi kaybetmeme neden olmuştu.

“Hedefim büyük; ileride iyi bir beyin cerrahı olacağım ve ilk beyin naklini yapacağım”

Şizofreni hastalığının tedavisinin olmadığını öğrenince ileride iyi bir beyin sinir cerrahı olacağım ve ilk beyin naklini ben yapacağım diye yeni bir hedef geliştirdim. Hipotezim de sağlamdı; Dr. Barnard kalp ameliyatında hasarlı kalbi alıp sağlam kalbi yerine koyup hastayı sağlığına kavuşturuyordu. Ben de şizofreni olan beyni alıp sağlam bir beyinle değiştirirsem hastalık ortadan kalkar diye düşünmüştüm. Öğretmenlerim madem böyle büyük hedeflerin var, doktor, hatta beyin cerrahı olmak istiyorsun o zaman iyi bir eğitim alman lazım diyerek beni yönlendiriyordu.

Babam Ünye’de pastanesi olan küçük bir esnaftı. Günümüzde o pastaneyi halen işletmeye çalışıyor. Ünye’de okuyorsun ve hedef büyük. İyi bir eğitimin yolu Ankara’daki TED Koleji ve birkaç ildeki benzer kolejlerden geçiyordu. İlkokul sonrası bu kolejlere girmek için o zamanlar sınav yapılırdı. O zamanki adıyla Samsun Maarif Koleji önemli bir okuldu ve yatılı kısmı da vardı. Üstelik Ünye’ye de yakındı. İlkokul 5. sınıfta kolej sınavlarına girdim. En başa da Samsun Maarif Koleji’ni yazmıştım; fakat hiçbirini kazanamadım. İlk defa test sınavıyla karşılaşmıştım. Bu sınavı kazansaydım hayatımda ne değişirdi bilemiyorum.

Maarif kolejine giremeyince mecburen Ünye Ortaokulu’na sonra da Ünye Lisesi’ne gittim (1973-1976).  O yıllarda Ünye Lisesi’nde kimya, fizik ve biyoloji laboratuvarı vardı ve o zaman için bana göre harika bir eğitim sistemi vardı. Öğrenciler ortaokuldaki fen ve edebiyat başarı durumlarına göre lisenin birinci sınıfında fen ve edebiyat diye iki ayrı kola ayrılıyordu. Ortaokuldan sonra bir olgunluk sınavı yapılıyordu. Bu sınav tüm temel derslerden yapılıyor aldığınız ortalama puan ile fen ve sosyal derslerdeki puanınız lisede hangi kola devam edeceğinizi belirliyordu. Edebiyat kolu fen derslerini çok az alıyorlar, buna karşılık sosyal bilimler alanının dersleri daha ağırlıklı okutuluyordu. Lise ikinci sınıfta fen kolu Matematik ve Tabii Bilimler (ya da Biyoloji) olarak yine ikiye ayrılıyordu;  bunu da matematik ve biyoloji dersindeki performansınız belirliyordu. Önce ortaokul fen dersleri ortalamam ile lisenin fen koluna, sonra da biyoloji ortalamam oldukça yüksek olduğundan Tabii Bilimler koluna ayrıldım. Bence güzel bir sistemdi. Bir daha sınava gereksinim duymadan öğrencileri yeteneklerine göre fırsat eşitliği ve hakkaniyet çerçevesinde kategorize ediyordu. Tabii Bilimler bölümünde matematik ders saati az, biyolojinin ise fazlaydı. Fizik ve kimya gibi temel dersler her iki kolda da ihmal edilmiyordu.

Belki inanmayacaksınız ama Ünye gibi nüfusu o zamanlar 16 bin civarında olan bir kasaba lisesinde, o yıllarda ben kimya laboratuvarında odundan alkol damıttım. Fizik laboratuvarında dalga boyu ölçtüm ve biyoloji laboratuvarında da birçok gözlem yaptım (sineği, solucanı inceledim vs.). Şimdiki Anadolu liseleri, süper liseler ayarında laboratuvarları vardı.

Aklıma gelen ilginç bir anımı paylaşayım. Yazdığım “Görünmeyen Beyin” kitabımın İstanbul’daki imza gününde ortaokul Türkçe hocam Mehmet Zeki Gündüz ile karşılaştım. ‘’Hocam siz olmasanız böyle yazamazdım’’ dedim ve kendisine imzaladığım kitabımı hediye ettim. Hocam da benimle gurur duyduğunu söyledi.  Lafı uzatmayalım ama şimdiki çocuklar dilekçe yazmakta bile zorlanıyor..

“Üçüncü defa sınava girmek ve tıp yerine eczacılık okumak”

Ünye Lisesi’nden mezun oluktan sonra hedefim belliydi, tıp fakültesini kazanmak istiyordum. Üniversiteye girişte yapılan sınavın adı ÜSS (Üniversite Seçme Sınavı) idi. O zamanlar yanılmıyorsam 16 ya da 20 tercih yapılıyordu; emin değilim. Her neyse, hatırladığım tüm tercihlerimi tıp fakültesi olarak doldurmuş olduğum. Birinci sınava girerken İstanbul Tıp Fakültesi’nden başlayarak memlekette ne kadar tıp fakültesi varsa hepsini yazdım ve başkaca bir tercih yapmadım. Hedefim belliydi. Beyin ve sinir cerrahı olacaktım. Birinci sınav sonucu geldi. Puan fena değil ama hiçbir yere giremedim. Yanılmıyorsam en alttaki tercihime ulaşmak için 8-10 soru daha yapmam gerekiyordu. Tabi büyük bir hayal kırıklığı yaşadım. Arkadaşlarımın birçoğu bir yerlere yerleşmişti.

İkinci sene babama işi sansa bırakmayayım bir de dershaneye gideyim dedim. O zamanlar ne Ünye’de ne de Samsun’da dershane yok, en yakın dershane Ankara’daydı ve teyzem Ankara’da oturuyordu. Ankara’da Arı dershanesi ve Büyük Dershane vardı. Büyük dershaneyi tercih ederek, daha iyi bir hazırlık dönemi geçirdim. Bu sefer daha mütevazı davrandım; tercih konusunda 10 tane tıp fakültesi, onun arkasına eczacılıkları yazdım. Üstüne dershane takviyesi koymama rağmen, hangi faktörler etkili oldu bilmiyorum, ama bu sefer daha düşük puan aldım. İkinci yılda da hiçbir programa giremedim.

Bir taraftan askerlik çağım da yaklaşıyor. Babam da “Bırak okul işini, olmuyor, gel beraber dükkânda çalışalım” diye söylenmeye başlamıştı ama ben mutlaka okumak istiyordum. Mevcut puanım ile bir yerlere ön kayıt ile gireyim sonra tekrar sınava girerim diye düşündüm. Hiç unutmam, radyoda gece 23:00 haberlerinden sonra üniversitelerin kesin kayıt ile dolmayan boş kontenjanları anons edilirdi. Her gece radyo başında beklerdik. Kulağımız radyoda açık kontenjan beklerdik. Neyse, o yıl mevcut puanım ile ön kayıt yaptıracağım bazı uygun yerler anons edildi. Önce Kayseri Devlet Mimarlık Mühendislik Akademisi elektrik elektronik bölümüne ön kayıt yaptırdım; olmadı.  Daha Sonra Hacettepe Üniversitesi’nin psikoloji bölümüne ön kayıt yaptırdım ama onu da kazanamadım. Büyük bir hayal kırıklığı ile Ünye’ye geri döndüm.  Benim sosyal puanım fen puanımdan daha yüksekti. Üçüncü ön kayıt denemesinde puanım Samsun Eğitim Enstitüsü’nün Sosyal Bilimler bölümünü tuttu ve oraya kayıt yaptırdım. Bu şekilde askerlik sorununu da çözmüş olarak tekrar sınava girmeye karar verdim. Babama söyleyince, babam “Öğretmenlik de güzel meslek sana güzel bir öğretmen hanım buluruz evlenir, geleceğini kurarsın” dedi.  Babamın yaklaşımı mantıklı olsa da benim aklım hala tıpta ve beyindeydi.

Yeni bir dershane denemesine imkân yoktu. Hiç unutmuyorum, Samsun’da Mecidiye caddesinin yakınlarında Kar Kitabevi isimli bir kitapçıda Soru Bankası isimli bir kitap gördüm ve onu satın aldım. Kitap geçmiş yıllarda çıkan soruları ve benzerlerini içeriyordu. Sürekli test çözdüm. O kitabı sınav zamanına kadar bitirdim. Üçüncü üniversite sınavına Samsun’da Çiftlik Caddesi üzerindeki küçük bir ilkokulda girdim. Bu sefer sınavı zamanından önce bitirmiş ve sorulara tekrar tekrar bakma fırsatım olmuştu.  Sosyal bilimler bölümünde okuyorum, tercihlerimin çoğu tıp gibi fen alanında ama hukuk, siyasal ve gazetecilik gibi sosyal bilimlerden tercihlere de yer verdim.  Üçüncü girişimde tek tıp tercih koymuştum. İkinci tercihim ise İstanbul eczacılıktı.

Bu sefer çok yüksek puan aldım, bu puan ile ilk girdiğim sınavda tercihlerime yazdığım bazı tıp fakültelerine de girebiliyordum. Ama bu sefer de ne yazık ki o fakülteleri yazmamıştım. İkinci tercihim olan İstanbul Üniversitesi Eczacılık Fakültesi’ni kazanmıştım. Dördüncü defa sınava girmek veya eczacılık okumak arasında bocalarken İstanbul Eczacılık Fakültesi’ne kayıt yaptırdık.

“İstanbul Eczacılık Fakültesi’ne Millî Savunma Bakanlığı’ndan burslu öğrenci olarak başladım.”

İlk yarıyıl o zamanlar Kozyatağında oturan rahmetli amcamın evinden okula gittim. Sabahın 5:30’unda kalkıp biri vapur üç vasıta değiştirerek okula gitmek zor oluyordu. Öte yandan Türk gençliğinin sağ sol diye iyice kutuplaştığı bir dönemdi ve siyasileşmeyen yurt yoktu. İkinci yarıyılın başında Millî Savunma Bakanlığı’nın eczacı ihtiyacını karşılamak için açtığı sınavı kazanarak bakanlık adına burslu askeri öğrenci olarak okula devam ettim. Bu durum beni merak eden annemi ve babamı da rahatlattı. Mezun olunca da işim hazırdı, eczane açmak zorunda değildim. Okulda ilk iki yıl epeyce zorlandım. Ama ortaokul ve lise alt yapımın ne kadar iyi olduğunu zamanla anladım. Okula adapte oldum. Bilime hala meraklıydım. Şizofreniyi cerrahi ile tedavi etme hedefimi de revize ettim. “Madem eczacılık okuyorum, şizofreni hastalarına hastalıklarını kesin tedavi edebilecek bir ilaç keşfedeyim” dedim.

Fakültemizin duayen hocalarından rahmetli Prof.Dr. Turhan Baytop derslerinde kil tabletlere çivi yazısı ile yazılmış eski reçeteleri göstererek “Bunları her yıl gösteririm, hiçbir öğrenci merak etmez, şurada burnumuzun dibindeki Arkeoloji Müzesine gidip bunların orijinallerini görmez” diyordu. Ben merak edip gittim. Hatta araştırma için arkeoloji müzesinden izin aldım. İlgimi çeken bir reçeteyi Edebiyat Fakültesi’nden bu yazı dilinden anlayan akademisyenlerin yol göstermesi ile tercüme edip, yorumlayıp yayımladım (Uzbay, İ.T. Mezopotamya uygarlığında eczacılık mesleğine dair bir inceleme. Eczacılık Bülteni, 23:57-60, 1981. Eczacılık Bülteni, Prof.Dr. Kasım Cemal Güven’in editörlüğünde halen yayınını sürdürmektedir). Hatırladığım kadarı ile o sıralarda Edebiyat Fakültesi’nde çivi yazısı konusunda dünyanın en önemli uzmanları arasında kabul edilen Prof.Dr. Muhibbe Darga da vardı.  Bu benim bilim hayatımın ilk makalesiydi. Yine öğrenciyken Turhan Baytop Hoca’nın bana tahsis ettiği kendi dersinde tüm fakülteye Mezopotamya ve Hitit dönemi eczacılığını kil tabletlerin analizi üzerinden anlatan bir konferans da verdim.

Üçüncü sınıf öğrencisiyken İsveç Stockholm’deki 28. IPSF (International Pharmaceutical Student Federation) öğrenci kongresi için bildiri hazırladım. Bildirim sözlü sunum olarak, üstelik 45 dakikalık bir konferans şeklinde sunulmak üzere kabul edildi. Konu Türkiye’de kırsal kesimde sağlık ve eczacılık hizmetleri idi. Burada şöyle bir sıkıntı ortaya çıktı, IPSF’nin okulumuzdaki Türkiye komitesi, bildiri sunacakların bir yeterlilik jürisinden geçmesi gerektiğini belirtti. Benim lisede aldığım İngilizce böyle bir sunum için yeterli görülmüyordu. Aslında aldığımız İngilizce eğitimi fena değildi ama bir kolej seviyesinde de değildi.

Bir jüri kuruldu ve kendimi anlatmamı istediler. Biraz anlattım, yeterli bulmadılar. Bazı sorulara yanıt verme ve akıcı konuşma konusunda sorunum vardı. Bildiriyi benim adıma benim yerime İngilizcesi iyi olan bir başka öğrencinin sunmasını teklif ettiler. Kabul etmedim. Ben ısrarla kendim gitmek ve bildirimi sunmak istiyordum. İki ay süre istedim çalışmak için, sonra beni tekrar dinleyin, ben bunu akıcı sunacağım, dedim. Pek de inanmayarak bana 2 ay süre verdiler. “İki ay sonra, akıcı bir şekilde İngilizce olarak sunumu yapamazsan bildiriyi senin adına sunmak üzere başka bir öğrenciyi göndereceğiz” dediler.

Robert Kolej mezunu rahmetli psikiyatrist Prof.Dr. Özgür Polvan akrabamdı. Ondan yardım istedim. Daha önce iyi bir tercüme bürosuna tercüme ettirdiğim metni bir kasete akıcı bir şekilde okuyarak kayıt etti. Ben de kaseti o zamanın gözde müzik dinleme aracı walkman’e takarak dinlemeye başladım. Kayıtlı metni fırsat bulduğum her anda, uykuda bile dinleyerek ezberledim. Günü geldiğinde heyete karşı güzel bir sunum yaptım.  Heyet, “Seni çok takdir ediyoruz ama sorulara cevap veremiyorsun bu yine problem yaratır” dedi. Bu sorunu da çözdüm. Sınıf arkadaşım Yekta Alper bana duayen eczacılardan İzmir Konak’ta eczanesi olan Atilla Sayıner’in oğlu Tarık Sayıner’in de kongreye gittiğini, kolej mezunu olduğunu ve iyi derecede İngilizce konuştuğunu söyledi. Kısa sürede Tarık ile irtibat kuruldu. Çok pozitif bir arkadaştı. Hem öğrenci kongresini izlemek hem de tatil yapmak için İsveç’e gidiyordu. Sunum esnasında soru geldiğinde cevap vermeme yardımcı olmayı kabul etti.  Bunun üzerine heyet sunum yapmamı kabul ederek İsveç’e gitmeme izin verdi.

On gün süren bu kongre benim ufkumu çok açtı. Bildirim en iyi dört bildiri arasına girdi. Ardından Tarık ile beraber açık oturuma da katıldım. Nobel müzesini, Eczacılık Fakültesinin araştırma laboratuvarlarını gördüm. Nobel müzesi beni çok etkiledi. Şizofreni tedavisine yönelik bir ilaç keşfedebilirsem Nobel Ödülü alabileceğimi düşündüm.

1982’de Eczacılık Fakültesinden iyi bir derece ile mezun oldum. Asker olduğum için önce Çorlu Askeri Hastanesi’nde daha sonra Tekirdağ’daki ilaç deposunda iki yıllık mecburi kıta hizmetimi yaptım. Bu arada ada Gülhane Askeri Tıp Fakültesi (GATA) kurulmuştu.

“Biraz geç de olsa nihayet tıp fakültesine girebildim”

GATA Tıp Fakültesi’ne klinik harici branşlarda yetiştirmek üzere subay aranıyordu. O yıllarda hekimler klinisyenliğe çok değer verdiğinden klinik harici branşlara hoca bulmak zor oluyordu. Özellikle anatomi, patoloji, farmakoloji ve biyokimya gibi branşlarda açık vardı. GATA bu ihtiyacı karşılamak için bana göre çok akıllıca bir iş yaptı. Eczacılık gibi tıbba yakın mesleklerden mezuniyet ortalaması yüksek subaylar arasından ayrıca bir dil ve meslek sınavına tabi tutarak, yüksek lisans eğitimine öğrenci aldı. Daha sonra da yüksek lisans eğitiminin anatomi, fizyoloji ve fizyopatoloji derslerini baştan sona öğrenciler ile birlikte aldırdı. Vize ve genel sınavları da ciddi bir şekilde yaptı. Ben de seçilenler arasındaydım ve yüksek lisans eğitimim biraz uzasa da bu dersleri yeterli ölçüde alarak iyi yetiştirilmiş oldum.    Sonrasında bana tamam sen doktora da yapabilirsin dediler. Tıbbi farmakoloji doktorasını duayen hoca Prof.Dr. Oğuz Kayaalp’in danışmanlığında Hacettepe Tıp Fakültesi’nde tamamladım. Doktorayı aldıktan sonra tıptan Doçent oldum. Doktora tezim alkol bağımlılığı ile ilgiliydi. GATA’da en iyi aletlerle donatılmış iyi bir laboratuvar kurulmuştu.  Bu laboratuvarda deney hayvanlarını alkolik yapmak ve alkol bağımlılığını tedavi etmek için hem yeni bir yöntem geliştirdim, hem de bazı ilaçların ilk kez önemli etkilerini tespit ettim. Doktora tezimden tam dört adet SCI dergilerde basılan makale çıktı.  Alkol bağımlılığıyla şizofreni arasındaki ilişki üzerinde de araştırma yapmayı düşünmüştüm; buna yönelik araştırmalar yapıyor başka makaleler de yayınlıyordum.

“Aldığım ilk ödül sonrası Türkiye’de bilim camiasındaki kıskançlığın bu safhada olduğunu öğrendim”

Avrupa Nöropsikofarmakoloji Derneği’nin kongresinde verilen genç araştırmacı ödülleri vardı. Ödüller 5 kişiye veriliyordu. Amsterdam’daki toplantıda ben de aday oldum. O zamanlarda iletişim teknolojisi yaygın değil, sonuçlar şimdiki gibi cep telefonlarına gelmiyor, dijital ekranlardan ilan edilmiyor.. Sonuçlar kongrenin yapıldığı merkezin kapısına asılarak ilan edildi, ve kazananlar arasında 5. kişi olarak benim de adım vardı. Ödül töreninde ise benim adım değil başkasının adı okundu. Bu durum halen kafamı meşgul eder. Orada bir karışıklık oldu, söylediklerine göre benimle birlikte bir kişi daha aynı puanı almış. Özür dileyerek bana da sözde kazandığıma dair belge verdiler. Ama ilginçtir Türk meslektaşlarım bana verilen ödülü bir rüşvet gibi gördüler.  Ben ilk defa Türkiye’de bilim camiasındaki kıskançlığın bu safhada olduğunu orada öğrendim. Ayrıca bu olay bana Türkiye’de başarınızla kimsenin övünmeyeceğini öğretirken, neden beyin göçü verdiğimizi de daha iyi anlamamı sağladı.

Sonrasında Kuzey Teksas Üniversitesi Sağlık Bilimleri Merkezi’nde bir yıl çalıştım. Orada çok şey öğrendim çünkü tamamen psikofarmakoloji üzerine araştırma yapan bir laboratuvardı. Buraya gidişim de enteresandı. GATA’da tıbbi farmakoloji alanında ben hekim değil eczacı kökenli olduğumdan meslek şovenizmi ile karşılaştım, GATA beni yurtdışına göndermedi. Ben de proje yazdım. Projem kabul edilince TÜBİTAK ve NATO desteğiyle Kuzey Teksas Üniversitesi’ne gittim. Buradaki 6 aylık sürecin sonunda çalışmalarımdan memnun kalan üniversite, bursumu kendi bütçesinden 6 ay daha uzattı. Eğitimimin sonunda bölüm başkanı tarafından merkezde kalmam konusunda davet aldım ama Genel Kurmay izin vermediği için dönmek zorundaydım. Daha öğrenci iken benden desteklerini esirgemeyen Türk Silahlı Kuvvetleri’ne ve Türk Milleti’ne karşı duyduğum minnet borcundan dolayı memlekete döndüm. Daha önce devlet aracılığıyla yurtdışına gönderilenlerin % 60’ı geri dönmemiş. Yani üste para vererek batılı ülkelerin işgücüne güç katmışız. Bu nedenle yurtdışındaki uzun süreli kalışlara karşı da bir direnç vardı. Dönünce Teksas’taki laboratuvarın aynısını GATA’da kurdum. Yurt dışında kalanların aksine yabancıların verdiği burslar ile kendimi geliştirdim ve ülkeme dönüp hizmet etmeyi önceledim. 1999 yılında da İtalya’daki  Cagliari Üniversitesinin verdiği burs ile bir süre de bu üniversitede çalıştım.

“Laboratuvar 15 yılda 90 bilimsel makale, 7 TÜBİTAK ve 1 DPT projesi ile 5 yüksek lisans ve 5 doktora tezi üretti”

1997-2012 yılları arasında Gülhane Psikofarmakoloji Ünitesi’nde daha çok bağımlılık üzerinde çalıştım. Tezimde geliştirdiğim yöntem Encyclopedia of Psychopharmacology (Psikofarmakoloji Ansiklopedisi) içinde yer aldı (Uzbay IT, Bizarro L. Liquid diet for administering alcohol In: Encyclopedia of Psychopharmacology. Stolerman). Bunun dışında SCI dergilerde 90 bilimsel makale yayımlandım. Sadece bu yayınlara 2000 civarı atıf yapıldı. Ayrıca 5 yüksek lisans, 5 doktora tezi bitirildi. Bunların üçü daha önce girmeyi başaramadığım Hacettepe deneysel psikoloji bölümündendi. Oradan gelen gençler deneysel psikoloji çalışmalarını benim laboratuvarımda yaptılar. Bu süreçte yedi TÜBİTAK ve 1 DPT (Devlet Planlama Teşkilatı) projesi başarı ile tamamlandı.

Şizofreniye poliamin yaklaşımı ile ilaç adayı üç moleküle incelemeli patenti aldık. Yani şizofreni tedavisi için bir buluş yaptım, çünkü incelemeli patent buluşa veriliyor. Bu buluşun gerçekten insanlardaki şizofreni tedavisinde işe yarayıp yaramayacağı ise ayrı bir konu. Medya ve tıp camiası bu gelişmeyle çok ilgilendi. Çalışmalarım ulusal ve uluslararası alanda yankı uyandırdı.  Çalışmalarımın sonrasında Amerika Bileşik Devletleri’nde, California San Diego Üniversitesi’nden (UCSD) davet aldım ve sunum yaptım. Üniversitenin önemli akademisyenleri birlikte çalışma ve ilaç geliştirme teklifimizi kabul etti ve birlikte proje üretmeye karar verdik. Daha sonra Dubai Üniversitesi’nde de bu konuda konferans verdim. Genelkurmay Başkanı bana Yeni Buluşlar Şerit Rozet Beratı verdi. Onurlu ve gururluydum, Cumhuriyet tarihinde sağlık alanında buluş yapmış bir Türk subayı olmuştum. TÜBİTAK ve EBİLTEM gibi kuruluşların desteklediği Özgün Çözümler Proje Pazarı yarışmasında patent aldığım projem birincilik ödülünü kazandı. Bu durumda sanki fotoromanda okuduğum ve hayalini kurduğum işi başarmıştım.

İlacı keşfettik ama yetmiyor, bunun hastayı da tedavi etmesi lazım. Tedaviyi de başarsak, şizofreniye tedavi geliştiren bir bilimci olarak Nobel kazanamasam da bilim camiasında önemli bir yer edinirdim. Ancak patentim Türkiye’de öksüz kaldı, çünkü ilaç geliştirmek için TÜBİTAK’ın bütçesi yetersizdi. Çalışmalarımın sonuçlarını Journal of Pysicopharmacology de yayımladım. Ardından Neuroscience Biobehavioral Review ve Current Medicinal Chemistry gibi önemli dergilerde kapsamlı derlemelerim basıldı. Bunlar alanında ilk %10 ve %25’e giren dergiler, ancak bana “Bu bir buluş olsaydı Science ya da Nature’de yayımlanırdı” diyenler de oldu. Türkiye’deki bazı bilimcileri maalesef ikna edemedim. Bu arada Eczacıbaşı Bilim Ödülü’nün inovatif yayın ile ilişkili bir kategorisine başvurdum ama kazanamadım. Başvurduğum inovasyon kategorisinde bu yıl ödüle değer çalışma çıkmamıştır denildi. İncelemeli patent inovasyona yeterli bulunmamıştı. Ülke de Ar-Ge olsun inovasyon olsun diyorlar ama gözlerinin önündekini göremiyorlar. Zor şartlarda üç molekül geliştirmişim ve patent almışım. Sırf patent bile önemli bir çalışmaydı.

Health40