Şizofrenik bozukluklarda ayırıcı tanı

İşte şizofrenik bozukluklarda ayırıcı tanı ve şizofrenik bozukluklarla ilgili bilgiler...

PROF. DR. ORHAN DOĞAN, ŞİZOFRENİK BOZUKLUKLARI 500 SORU - 500 YANIT EL KİTABINDA ANLATTI...

SORU: Psikotik hastanın değerlendirilmesinde nelere dikkat edilmelidir? YANIT: Bir psikotik hastada, klinisyen psikiyatrik olmayan durumları da değer-lendirmelidir. Klinisyen nadir bir belirtiyle ya da bilinç değişiklikleriyle karşılaştı-ğında tanı konmamış bir tıbbi durumu araştırmalı; tıbbi, nörolojik ve psikiyatrik yönlerden tam bir aile öyküsü almalı; hastaya önceden şizofreni tanısı konmuş olsa bile psikiyatrik olmayan bir durumu da düşünmelidir.

SORU: Şizofrenik bozuklukların ayırıcı tanısında nelere dikkat edilmelidir? YANIT: Şizofrenik bozuklukların etiyolojik etkenleri, başlangıç biçimleri, klinik belirtileri, gidişleri ve sonlanmaları çok değişik olabildiği için, ayırıcı tanıda tüm bunlar göz önüne alınmalıdır. Ayırıcı tanı güç olabilmekle birlikte, iyi bir öykü, psikiyatrik muayene, fizik ve nörolojik muayene, yeterli süre gözlem, laboratuar bulguları bu güçlüğü azaltabilir.

SORU: Şizofrenik bozuklukların ayırıcı tanısında hangi bozukluklar düşü-nülmelidir? YANIT: Şizofrenik bozuklukların ayırıcı tanısında genel tıbbi duruma bağlı psikotik bozukluk, maddelerin indüklediği psikotik bozukluk, organik mental bozukluk, sanrısal bozukluk, başka biçimde adlandırılamayan psikotik bozukluk, şizofreniform bozukluk, kısa psikotik bozukluk, paylaşılmış psikotik bozukluk, psikotik özellikli affektif bozukluk, şizoaffektif bozukluk, malingering, yapay bozukluk, yaygın gelişimsel bozukluklar, psödopsikoz, epilepsi, kültürel psikoz, zeka geriliği, kişilik bozuklukları, nevrotik bozukluklar düşünülmelidir.

ŞİZOFRENİK BOZUKLUKLARDA AYIRICI TANI

SORU: Genel tıbbi duruma bağlı psikotik bozukluğun ayırt ettirici özellik-leri nelerdir? YANIT: Şizofreni belirtileri psikiyatrik olmayan birçok tıbbi durumla ortaya çıka-bilir. Bunun için öykü, muayene ve laboratuar bulguları psikotik belirtilerin genel bir tıbbi durumun doğrudan fizyolojik etkilerine bağlı olduğunu göstermelidir (örneğin, beyin uru, Cushing sendromu, kafa travması, AIDS gibi).

SORU: Maddelerin indüklediği psikotik bozukluğun ayırt ettirici özellikleri nelerdir? YANIT: Bu durum şizofrenik belirtilerin kötüye kullanılabilen bir ilaçla/maddeyle ya da tedavi amacıyla kullanılan bir ilaçla etiyolojik olarak ilişkili olduğunun gösterilmesiyle anlaşılır. Bu maddeler arasında amfetamin, alkol halüsinozisi, barbitürat bırakılması, halüsinojenler, kokain, fensiklidin önemlidir. İlaç psikozu-nu şizofrenik bozukluklardan ayırmak için salt belirtilerin ne olduğu yeterli değildir. İlaç kullanma öyküsü güvenilir değilse, birden çok ilaç kullanımı varsa, psikozun süresi ilaç etkisinden uzunsa, ayırıcı tanıda güçlük yaşanır. Hastalık öncesi kişilik öyküsü görece normal, psikozun süresi ilacın etkisinden daha uzun değilse, psikozu ilacın/maddenin indüklediğini kabul etmek mantıklıdır.

SORU: Organik mental bozuklukların (OMB) ayırt ettirici özellikleri neler-dir? YANIT: OMB'larda bilişsel (kognitif) alandaki belirtiler ön plandadır. Varsanılar varsa, daha çok görseldir. Bunlar benliğe yabancı (ego dystonic), şizofrenik bozukluklarda benlikle uyumludur (ego syntonic). Akut OMB'ta ayırıcı tanı güç olabilir. En önemli ayırıcı ölçüt, kliniği açıklayacak bir organik etkenin varlığıdır.

SORU: Sanrısal bozuklukların ayırt ettirici özellikleri nelerdir? YANIT: Daha önce paranoid bozukluk olarak adlandırılan sanrısal bozuklukların temel özelliği, garip olmayan ve sistematize sanrıların en az bir aydır olmasıdır. Bir şizofrenik ve affektif bozukluğun olmadığı durumlarda tanı konur. Sanrılar bir ölçüde mantıklıdır, inandırıcı gelebilir; sanrıyla ilgili konular/alanlar dışında bozukluk görülmez. En sık kötülük görme ve kıskançlık sanrıları görülür.

SORU: Sanrısal bozukluklarla şizofrenik bozukluklar arasındaki ilişki nedir? YANIT: Sanrısal bozukluklar özellikle paranoid şizofreniyle kolayca karışabilir. Aralarındaki en önemli fark, sanrısal bozuklukta sanrılar dışında şizofrenik bozuklukların pozitif belirtilerinin olmamasıdır. Bu hastalarda işlevsellik genel-likle bozulmamıştır, bozulursa da hafif düzeydedir. Kimi zaman maniyle, ilaç zehirlenmesiyle ve OMB'larla ayırıcı tanısının yapılması gerekir.

SORU: Sanrısal bozukluğu olan hastanın özellikleri nelerdir? YANIT: Bu hastalar sanrıları dışında günlük yaşamlarını genellikle normal olarak sürdürürler. Duygulanımları sanrılarıyla uyumludur. Genellikle ilişkileri sınırlı, her zaman tetikte ve ihtiyatlıdırlar.

SORU: Başka biçimde adlandırılamayan psikotik bozukluğun özellikleri nelerdir? YANIT: Klinik olarak psikotik olan fakat şizofrenik bozuklukların ya da başka tanı kategorilerinin ölçütlerini karşılamayan bozukluklar bu gruba girer: Menst-rual döngüyle birlikte olan geçici psikotik nöbetler, tek belirtinin inatçı işitsel varsanılar olduğu durum, bazı postpartum psikozlar ve karışık özellikli psikozlar.

SORU: Şizofreniform bozukluğun ayırt ettirici özellikleri nelerdir? YANIT: Şizofreniform bozukluk şizofrenik bozukluk belirtilerini göstermekle birlikte, sürenin en az bir ay, en çok altı ay olması gerekir. Bu hastalarda işlev bozukluğu görülebilir, fakat gerekli değildir.

SORU: Kısa psikotik bozukluğun ayırt ettirici özellikleri nelerdir? YANIT: Psikotik belirtilerin süresi en az bir gün, en çok bir aysa kısa psikotik bozukluk tanısı konabilir. Genellikle ortaya çıkarıcı bir etken/olay vardır. Belirtiler arasında sanrılar, varsanılar, dezorganize konuşma ya da davranışlar vardır. Ayırıcı tanıda hastalık öncesi kişilik özellikleri ve klinik gidiş önemlidir.

SORU: Paylaşılmış (shared) psikotik bozukluğun ayırt ettirici özellikleri nelerdir? YANIT: Bu tanı, hasta yakın ilişkide bulunduğu kişiyle aynı zamanda ve benzer içerikte sanrıya sahip olduğunda konur. Bozukluk iki kişiyle sınırlı olabildiği gibi, daha geniş bir grubun üyeleri arasında da ortaya çıkabilir.

SORU: Psikotik özellikli affektif bozuklukların ayırt ettirici özellikleri neler-dir? YANIT: Bazı manik ya da depresif hastalar şizofreni hastalarına benzer biçimde sanrılar ve/veya varsanılar yaşar; affektif belirtilerin süresi önemlidir. Psikotik belirtiler hastanın duygulanımıyla uyumluysa, bu tanıyı koymak uygundur.

SORU: Şizoaffektif bozukluğun ayırt ettirici özellikleri nelerdir? YANIT: Şizofrenik ve affektif belirtilerin birlikte bulunduğu hastalarda bu bozuk-luklarla ilgili bir tanı konamadığında, şizoaffektif bozukluk tanısı konur. Buna göre, bu hastalarda manik ya da depresif belirtileri ve şizofrenik belirtileri kapsa-yan aralıksız bir dönem olmalıdır. Belirgin affektif belirtilerin olmadığı en az iki haftalık dönemde sanrılar ya da varsanılar bulunmalıdır. Affektif belirtiler bozuk-luğun aktif ve rezidüel dönemlerinin önemli bir bölümünde olmalı, bir affektif bozukluk tanı ölçütlerini karşılamamalıdır.

SORU: Malingering (simulation, temaruz, hastalık taslama) hangi ayırt ettirici özelliklere sahiptir? YANIT: Gerçekten şizofreni hastası olmayan, fakat şizofrenik bozukluk belirtile-rine öykünerek hastaneye yatırılan ve tedavi edilmeye çalışılan kişiler vardır. Bu kişiler belirtilerini tümüyle kontrol altında tutabilir, hasta olmak için ekonomik ve yasal nedenler bulunabilir. Öykü ve klinik gözlem ayırıcı tanıda önemlidir.

SORU: Yapay (factitious) bozukluğun ayırt ettirici özellikleri nelerdir? YANIT: Yapay bozuklukta hastalar belirtilerini kontrol altında tutuyor gibi görü- nebilir, fakat malingeringe göre daha azdır. Bu hastalarda önemli çatışmaların olduğu düşünülür ve hasta olmaktan dolayı kazançları varsa, bilinçli değildir.

SORU: Yaygın gelişimsel (pervasive developmental) bozuklukların ayırt ettirici özellikleri nelerdir? YANIT: Yaygın gelişimsel bozuklukların temel belirtileri arasında dil/konuşma, duygulanım, kişilerarası ilişki bozuklukları, stereotipiler vardır. Belirgin sanrı ya da varsanı görülmez. Erken çocukluk yıllarında tanı konur. Bu çocuklarda düşük oranda da olsa, bir şizofrenik bozukluk gelişebilir.

SORU: Psödopsikozun (yalancı psikoz, histriyonik psikoz) ayırt ettirici belirtileri nelerdir? YANIT: Gelişmekte olan ülkelerde görülebilen psödopsikoz, önemli bir ruhsal travmanın ardından aniden başlar, kliniği renklidir. Kısa sürede iyileşir. Açık birincil ve ikincil kazançlar (primary and secondary gain), hastalık öncesi kişilik özellikleri, deliliği oynuyor gibi bir izlenim, gözlem ayırıcı tanıya yardım eder. SORU: Epilepsiyle şizofrenik bozuklukların ayırıcı tanısı nasıl yapılır? YANIT: Bazı epileptik hastalarda şizofreni belirtileri görülebilir. Bu belirtiler uzun süreli değildir. Antiepileptiklerle tedavi de ayırıcı tanıya yardımcı olabilir.

SORU: Kültürel psikozların ayırt ettirici özellikleri nelerdir? YANIT: Salt bazı toplumlarda/kültürlerde görülen akut psikotik bozukluklardır: Amok, koro, latah, wihtigo gibi.

SORU: Zeka geriliğiyle şizofrenik bozukluklar karışabilir mi? YANIT: Bazı hafif ve orta düzeydeki zeka geriliklerinde garip konuşmalar ve davranışlar, saldırganlık, sanrılar, varsanılar görülebilir. Şizofrenik bozukluktan ayrımı zeka testleriyle zeka geriliğinin ortaya konmasına dayanır.

SORU: Şizofrenik bozuklukların ayırıcı tanısında hangi kişilik bozuklukları düşünülmelidir? YANIT: Bazı kişilik bozukluklarında bazı şizofrenik belirtiler (konuşma bozuk-lukları, paranoid ya da büyüsel düşünceler, kişilerarası ilişkilerde bozukluk gibi) görülebilir. Kişilik bozukluklarında görülen belirtiler daha hafiftir. Aynı kişiye kişilik bozukluğu ve şizofrenik bozukluk tanısı da konabilir. Ayırıcı tanıda düşü-nülmesi gerekenler şizoid, şizotipal, paranoid, borderline kişilik bozukluklarıdır.

SORU: Şizofrenik bozukluklarla nevrotik bozukluklar karışabilir mi? YANIT: Bu iki grup bozukluk kuramsal olarak karışmaz. Nevrotik hastalarda gerçeği değerlendirme yetisi bozulmamıştır ve şizofrenik belirtiler görülmez. Ancak özellikle şizofrenik bozukluğun başlangıcında anksiyete, obsesyon, fobi, büyüsel düşünce, hipokondriyak ve metafizik uğraşlar görülebilir. Şizofreni tanısı konduktan sonra, geriye dönük olarak bu belirtilerin şizofrenik bozukluğun başlangıç evresindeki belirtiler olduğu anlaşılır.