Neurobiofeedback nedir?

Neurobiofeedback Nedir, Psikiyatride Kullanımı Nasıldır?

Neurobiofeedback Nedir, Psikiyatride Kullanımı Nasıldır?

Değişen ve gelişen yaşam koşulları kişinin maruz kaldığı stres çeşitlerini artırırken, stresörler günlük yaşantısında kişinin beyninin de yorulmasına neden oluyor. Çoğu zaman kişi artan stresörlerden kaçamamakla birlikte, bu stresörlerle baş da edemiyor. Bu durum zamanla kişinin ruh sağlığında bozulmaları beraberinde getiriyor. Bireye bilişsel ve davranışsal fizyolojisini kontrol etme yeteneğini kazandıran Neurobiofeedbacak tam da bu süreçte kişiye rahatlama sağlıyor. Uzm. Psk. Orhan Gümüşel Neurobiofeedbacak’i ve psikiyatride kullanım alanlarını anlattı.

Üsküdar Üniversitesi Sürekli Eğitim Merkezi Müdürü Uzm. Psk. Orhan Gümüşel; Günümüz çağdaş psikoloji anlayışı içinde beyin ve davranış arasındaki nedensellik ilişkisini bir etki tepki mekanizması olarak açıklamak mümkün değildir. Gelişen bilgisayar teknolojisi ile yıllardır psikiyatri ve psikolojide en çok güçlük yaşanan görsellik boyutu yeni anlamlar ve imkânlar kazanmış ve kazanmaktadır. Bu sayede ortaya çıkan yeni teknolojiler psikiyatrik tedavide, tedavi ekibine kombine olabilmede kolaylık sağlamada, süreç içinde öngörü ve objektif geribildirimler verebilmekte dolayısıyla tedavi süreci ve planlamasında aksiyonel materyal olarak kullanılabilmektedir.

KURAMSAL AÇIDAN NEUROBIOFEEDBACK:

Neurobiofeedback’in kullanım amacı, bireyin bilinçli olarak anlamadığı, fark etmediği, beyindeki normal ve normal dışı bioelektiriksel tepkilerin bir araç yardımı ile monitörize edilmesi yoluyla bilinçli duruma getirilerek bireye bilişsel ve davranışsal fizyolojisini kontrol etme yeteneğini kazandırmaktır.

NEUROBİOFEEDBACK EĞİTİMİ GENEL OLARAK ÜÇ AŞAMA İÇERİR:

- Biyolojik tepkinin uyumsuz olduğunun farkına varmak. - Neurobiofeedback sinyallerinin yol göstericiliğinde biyolojik tepkiyi kontrol etmeyi öğrenmek. - Geliştirdiği kontrol mekanizmasını günlük yaşam alanlarına transfer etmeyi öğrenmek. Asıl olarak biofeedback geribildirim terapilerinin tamamını kapsamaktadır. Biraz açacak olursak neurofeedback’in serebral fonksiyonlarda özelleştiğini, biofeedback’in ise periferal geribildirimlerde ağırlıklı sistematize edildiğini görürüz. Teknik olarak Neurobiofeedback temelde bir EEG sistemidir. Fonksiyonel olarak bölgesel “training” amaçlıdır. QEEG’ de belirlenen ve normalden farklı bioelektirik aktivite gösteren bölge tespit edilir. Bu bölgeye elektrotlar takılır. Bir pod sistemi yardımıyla tespit edilen bölgedeki bioelektirik aktivasyon moniterize edilir. Bilgisayar kontrollü bioelektirik veri kayıtları otomatik olarak filtre edilir. Kaydedilen bu aktivite depolanır ve analiz edilir. Bunun sonucunda hem o seanstaki bioelektirik aktiviteyi yansıtan hem de seanslar arasında karşılaştırmalı performans değerlendirmesi ve görsel geribildirimi kuvvetlendiren grafikler elde edilir.

KULLANIM ALANLARI:

Nöropsikiyatri tanı spectrumu içinde çok geniş bir yelpazede kullanılmaktadır. Yaygın kullanım alanları içinde, bellek bozuklukları, dikkat eksikliği ve hiperaktivite, öğrenme güçlükleri, panik bozukluk, migren, kaygı bozuklukları, depresyon, uyku bozuklukları, alkol ve madde bağımlılığı gibi rahatsızlıkların tedavilerini sayabiliriz. Neurobiofeedback sisteminin kullanım alanları sadece psikiyatrik tedavi içinde psikoterapinin aksiyonel bir yardımcısı olmakla da sınırlı değildir. Günümüz hızlı ve stresörler açısından oldukça zengin olan günlük yaşantısı içinde yorulan beyni otojenik olarak rahatlatmakta kullanılan, stresörlerden kaçınmayı ve onlarla baş etme mekanizmalarını öğrenip kullanabilmeyi güçlendirmeye yönelik de bir sistemdir. Stres ve strese dayalı nedenlerle ortaya çıkabilecek ruhsal rahatsızlıklardan korunmaya ve baş etme mekanizmalarını güçlendirmeye yönelik kullanılabilirliği olan bir sistemdir. Ayrıca kişisel gelişim alanlarında; dikkat ve konsantrasyon yetisini güçlendirebilmede, belleğin verimli kullanımı ve görsel algı gelişimi ile ilgili bir çok boyut ile ilgili kullanılabilmektedir.

NEUROBİOFEEDBACK UYGULAMALARI NEDİR?

Biofeedback, kişinin stresin bedensel belirtilerine yönelik farkındalığını artırarak bu belirtirleri kontrol etmesine, bir anlamda da psikolojik olarak gevşeyip rahatlamayı öğrenmesine yardımcı bir tekniktir. Bu amaçla geliştirilmiş en etkin yöntemlerden biri olan “Neuro-biofeedback” de (sinir-beden geribildirimi), bilgisayar ortamında bedensel tepkilerin geribildiriminin yanında beyin dalgalarının gözlenmesi ve kişinin bunları geribildirim aracı olarak kullanması sağlanabilmektedir. Psikoterapi süreci içerisinde uygulanan bu teknikle, kişilere stresi kontrol etme becerisi kazandırılmaktadır.

NE DEĞİLDİR?

- Teşhise yönelik değildir. - Dışarıdan bir müdahale değildir. - Mucize değildir. - Bir oyun hiç değildir.

NEUROBİOFEEDBACK TEDAVİLERİ NEYİ AMAÇLAR VE KURAMSAL OLARAK MANTIĞI NEDİR?

Bu tedavi yöntemi insan mekanizmasının çeşitli durumlara ( kısa ya da uzun vadeli ) gösterdiği reaksiyonun ölçülerek kişiye o durumu kontrol altına alması ile ilgili yöntemleri öğrenmesinde geri bildirimler yolu ile yardımcı olmak üzere tasarlanmıştır. Temelinde öğrenmelere dayalı bir zihin eğitim programıdır. Beynin hem sembolik öğrenmeleri hem de refleksif öğrenmelerine yönelik opsiyon ayarları bireysel ihtiyaca göre dizayn edilebilir. Geri bildirim nabız, deri sıcaklığı, kas direnci gibi fizyolojik özellikli olursa biofeedback, beyin bio elektrik faaliyetleri ile ilgili olursa neurofeedback, her iki geribildirimin beraber uygulanabildiği olursa ki tavsiye edilen odur neurobiofeedback olarak adlandırılır.

NEUROBİOFEEDBACK UYGULAMALARINDA BEYNE DIŞARIDAN ELEKTRİK VERME GİBİ BİR MÜDAHALE SÖZ KONUSU MUDUR?

Neurobiofeedback tedavilerinde kesinlikle insan  beynine dışarıdan fiziksel bir müdahale yoktur. Yani kesinlikle beyne bir  elektrik verme durumu söz konusu değildir. Aksine beyindeki mikrovolt düzeyindeki elektrik işleyişi ölçerek geribildirimde bulunma yolu ile etki etmeyi amaçlar.

NEDEN NEUROFEEDBACK?

Neurofeedback üzerine çalışan terapist bilir ki sağlıklı bir beynin çok yönlü olarak dikkat ve uyarılmadaki değişiklikleri algıyabilme yetisi bulunmaktadır. Kişinin hayatında her yeni durumun özel bir uyarılma seviyesi ve farkındalık gereksinimi olduğundan, sağlıklı beyin bu uygun tetikte olma seviyesine kısa sürede ulaşabilmektedir. Buna karşıt olarak, sağlıksız beyin daha az uyarılabilir, uyuşuk olabilir veya fazla uyarılıp kaygılı duruma geçebilir. Her iki şekilde de düzenleme yapamayan beyin özgül isteklere ve durumlara cevap vermekte veya tepki göstermekte güçlük çekecektir. İmmatür, yaralanmış veya düzensiz beyin sağlıklı beynin elastik tepkilerini gösterememektedir. Bilimsel olarak, beyin ve sinir sisteminin işlemesinde bir devamsızlık veya beyin ve sinir sisteminin komünikasyonunda çöküntüler meydana gelecektir. Diğer bir deyişle, beyin aldığı bilgiyi gerekli hızla iletmekte güçlük çekecektir. bu iletimin hızı ya daha yavaş, ya da daha hızlı olur. Ayrıca, beyin kendi içinde de komünikasyon sorunu yaşayacak, eş zamanlı tepkide güçlük yaşanacaktır. Düzensiz beyin yanlış bir yerde saplanıp kalmış veya “park etmiş” gibidir. Beyin o anki durumda uygunsuz olan dalgalar üretmektedir. Örneğin ADD tanısı alan birinin beyni düşünme ve konsantre olma aşamasında üretilen dalgalardan çok hayal kurma tipinde dalgalar üretebilir.

BİOFEDBACK’E ARTI OLARAK NE KATAR?

Nerurofeedback eğitimi kişiye özgül beyin dalgaları anındaki durumun nasıl olduğunu öğreterek bu durumlara irade kullanımıyla geçişin nasıl sağlanacağı konusunda eğitim veriri. Eğitimi gören kişi o anki durumun gerektirdiği tepkilere göre beyin aktivitelerini kontrol edebilmekte ve durumsal fizyolojik dengeyi sağlayabilmektedir. Senelerdir kişilerin fizyolojik durumlarına kendi müdahalelerini öğretmek amacıyla kişinin beden sıcaklığı veya kas gerginliğini değiştirme yöntemi uygulanmaktaydı. Neurofeedback ile daha sofistike bir sistem uygulanabilmektedir. Bu sistemde deri ve kas gibi periferal sinir sistemi üzerinden değil, direk olarak merkezi sinir sistemi ile çalışılabilmektedir. Neurofeedback beyni daha esnek hale getirmekte ve tüm sinir sistemi üzerinde etkili olabilmektedir. Bunun anlamı oldukça etkileyicidir. Beyni kendi düzensizliğini ortadan kaldırmaya yönelik eğitmek sadece sinir sitemini etkilemekle kalmayacak, kalp, damar, sindirim , hormonal sistem ve bağışıklık sistemlerine de olumlu yönde etkisi gözlemlenebilecektir.

NEUROFEEDBACK YÖNTEMİNİN KULLANIM ALANLARI NELERDİR?

Nöropsikiyatri tanı spectrumu içinde çok geniş bir yelpazede kullanılmaktadır. Yaygın kullanım alanları içinde, Bellek bozuklukları, Dikkat eksikliği ve hiperaktivite, Öğrenme güçlükleri, Panik bozukluk, Migren, Kaygı bozuklukları, Depresyon, Uyku bozuklukları, Alkol ve madde bağımlılığı gibi rahatsızlıkların tedavilerini sayabiliriz. Neurobiofeedback sisteminin kullanım alanları sadece psikiyatrik tedavi içinde psikoterapinin aksiyonel bir yardımcısı olmakla da sınırlı değildir. Günümüz hızlı ve stresörler açısından oldukça zengin olan günlük yaşantısı içinde yorulan beyni otojenik olarak rahatlatmakta kullanılan, stresörlerden kaçınmayı ve onlarla baş etme mekanizmalarını öğrenip kullanabilmeyi güçlendiren yani stres ve strese dayalı nedenlerle ortaya çıkabilecek ruhsal rahatsızlıklardan korunmaya ve baş etme mekanizmalarını güçlendirmeye yönelik kullanılabilirliği olan bir sistemdir. Ayrıca kişisel gelişim alanlarında; dikkat ve konsantrasyon yetisini güçlendirebilmede, belleğin verimli kullanımı ve görsel algı gelişimi ile ilgili bir çok boyut ile ilgili kullanılabilmektedir.

NEUROBİOFEEDBACK YÖNTEMİ İLE YAPILAN ÇALIŞMALARDA HANGİ RAHATSIZLIKLARDA NE TÜR ETKİLER BEKLENİR?

Çocuklarda: Neuro-biofeedback çocuklarda da özellikle Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu’nun (DEHB) tedavisinde, çocuğa dikkatini yoğunlaştırma ve sürdürebilme becerisi kazandırmak amacıyla kullanılmaktadır. Bu teknik DEHB bozukluğu olan çocukların aceleci, sabırsız, dikkatsiz davranışlarının farkına varıp, bunlar üzerinde kendi kendilerine denetim kurmalarını sağlamaktadır. Ayrıca kekemelik ve bazı tür konuşma bozukluklarında da yararlı bir uygulamadır. Ergenlerde: yetişkinlerde kullanılan her alanın yanı sıra özellikle sınav ve performans kaygı şikayetleri ile klinik başvuruları alınan kişilerde yüksek oranda başarı sağladığı görülmüştür. Beynin yaydığı dalgaları bilgisayar ortamında görmek ve dikkatini yoğunlaştırarak buna müdahale edebilmek (çocuklarda bu amaçla uçak uçurma, yarış yaptırma vb. gibi hedefler içeren programlar kullanılmaktadır), çocuğun kendisine güvenini arttırmaktadır. Neurobiofeedback yöntemi ile yapılan çalışmalarda hangi rahatsızlıklarda ne tür etkiler beklenir? Streste: Bu teknik, bireylere stresli ortamda soğukkanlı kalabilme becerisini kazandırmada ilaçsız bir yöntem olarak önem taşır. Düşünceye teknolojik müdehale anlamına gelen bu uygulama kişiye hedef yönelimi ve öğrenme stratejilerinin oluşturulmasında ve bunları uygulama süreci içinde süreklilik ve disipline olma esaslarını sağlamada son derece olumlu etkisi olan bir iç disiplin yapılanması sağlamaktadır.

NEUROBİOFEEDBACK YÖNTEMİNİN AVANTAJLARI NELERDİR?

Neuro-Biofeedback görgül anlamda hem danışan hem de tedavi ekibi açısından karşılıklı avantajlar sunan bir sistemdir.

DANIŞAN AÇISINDAN:

Self-esteem üzerinde olumlu etki yaratır. Motivasyonunu ve başarma güdüsünü artırır. Farkındalık düzeyini artırır. Terapi süresince pasif olma eğilimindeki hastayı aktive eder. Stres olaylarına yönelik tolerans eşiğinin yükselmesine yardımcı olur. Olumsuz yaşam olaylarına yönelik kompansasyon gücünü artırır. Olumlu duygulanım ve davranış değişikliklerine yönelik proflaktik (sürdürülebilen kalıcı etki) etkisi vardır. Tedavi sürecinin kısalmasında etkilidir. Tedavi ekibi açısından: Terapi sürecinde pasif olma eğilimindeki hastayı aktive eder. Terapi sürecinin planlanması ve stratejilerin belirlenmesinde öngörü sağlar. Her seansta hastanın durumu ile ilgili daha çok geri bildirim alınabilir ve performans değerlendirmesi yapılabilir. Biyolojik geri bildirimi kullanarak hastayı daha objektif yönlendirebilir. Verilen ilaç rejiminin bio-yararlılığı izlenebilir. Kombine tedaviyi güçlendirir.