Bu hastalığın çözümü uyku yoksunluğu mu?

Travma sonrası stres bozukluğunun çözümü uyku yoksunluğu olabilir mi?

Gerek bilimsel veriler gerekse bizim kendi tecrübelerimiz bize uykunun ne kadar önemli ve faydalı olduğunu defalarca kanıtladı. Biz de hep günde kaç saat, ne şekilde, ne zaman uyursak en fazla faydayı elde ederiz gibi sorularla uykunun varlığına odaklandık, yokluğundan olabildiğince kaçınmaya çalıştık.

Oysa yakın dönemde gerçekleştirilen araştırmalar bizi uykunun hiç düşünmediğimiz başka bir yüzü ile karşı karşıya bıraktı. Bazı durumlarda, uykunun yokluğu, varlığından daha anlamlı ve faydalı olabiliyor. Bu bazı durumların başında da travma sonrası stres bozukluğu (post-traumatic stress disorder – PTSD) geliyor.

TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU NEDİR?

Travma sonrası stres bozukluğu, maruz kalınan beklenmedik ve şiddetli travmanın yol açtığı bir kaygı bozukluğu. Bu bozukluğu geliştiren kişi, muhtemel bir ölüm ya da ölüm tehdidi, ciddi bir yaralanma ya da fiziksel bütünlüğüne yönelik bir tehdit ile karşı karşıya kalıyor ya da bu olaylara şahit oluyor.

Travma sonrası stres bozukluğunun üç temel semptomu var.

Olayı tekrar tekrar deneyimleme: Hasta, sık sık zihinde beliren hatıralar, görüntüler, düşünceler; geçmişe dönüşler (flashbacks) veya rüyalar vasıtasıyla olayı sürekli yeniden deneyimliyor. İçsel veya dışsal uyaranlarla tetiklenen bu yeniden deneyimleme hali üzerinde kişinin neredeyse hiçbir kontrolü söz konusu yok.

Kaçınma hali: Travma sonrası stres bozukluğu yaşayan kişiler gerek travma ile ilgili uyaranlardan gerekse genel olarak günlük aktivitelerden kaçınıyor, olağan hayat akışlarına daha az ilgi gösteriyor, genel olarak daha hissiz gözüküyor ve daha donuk duygusal tepkiler veriyorlar.

Diğer bir taraftan ise aşırı bir uyarılmışlık hali sergiliyorlar. Dolayısıyla uyku ve konsantrasyon problemlerine ek olarak huzursuzluk ve abartılı irkilme tepkileri de sergiliyorlar.

Ciddi bir travmaya maruz kalmış birine, travma sonrası stres bozukluğu teşhisi konulabilmesi için bu üç temel semptomun en azından bir aydır devam ediyor olması gerekiyor.

TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU NASIL GELİŞİYOR?

Bilim insanları travma sonrası stres bozukluğunun korku koşullanması sonucunda gerçekleştiğini ileri sürüyor. Bu yaklaşıma göre kişinin yaşadığı travma yani şartsız uyaran, yoğun bir korku ve yüksek uyarılmayı yani şartsız tepkiyi tetikliyor. Olay sırasında mevcut bulunan, bilinçli olarak fark edilebilen ya da edilemeyen, işaretler ise şartlı uyaran vazifesi görerek, kişinin yine sanki olayı yaşıyormuş gibi tepkiler vermesine sebep oluyor ve böylece bu tepkiler de şartlı tepki halini alıyor. Şartlı tepkiler, travmadan çok uzun süre sonra bile varlıklarını sürdürebiliyorlar.

UYKUNUN TRAVMA SONRASI STRES BOZUKLUĞU AÇISINDAN ÖNEMİ

Travma sonrası stres bozukluğu üzerine çalışan bilim insanları, hastaları tedavi edebilmek için travmanın yeniden yaşanmasına sebep olan korkuyu tetikleyen anıların (yeniden) konsolide edilmesini engelleyerek, korku şartlanmasını söndürmek üzerine çalışıyorlar. Bunu da ya çeşitli farmakolojik ajanlar kullanarak ya da sönümleme egzersizleri ile (extinction training) gerçekleştirmeye çalışıyorlar.

Oysa anıların konsolide edilmesinde son derece etkili, hayatımızın ortasında yer alan, herkesin erişiminin olduğu ve son derece ucuz bir eylem var: uyku.

Anıların konsolide olmadan önceki süreçte bozulmalara eğilimli, son derece hassas ve kırılgan oldukları biliniyor. Uyku bu anıların konsolide edilmesinde oldukça önemli bir yere sahip. Örneğin öğrenme sonrasında uyumak yeni edinilen bilgilerin konsolide edilme sürecini hızlandırıyor ve hatırlama performansını iyileştiriyor. Söz konusu duygusal içerikli anılar ya da olaylar olunca da bu durum değişmiyor, uyku onların da uzun dönem muhafaza edilmelerinde kritik bir yer taşıyor.

Uyku yoksunluğu ise anıların konsolide olmasına engel olarak hatırlanma sürecinin, belli bir ölçüde, sekteye uğramasına sebep olabiliyor. Peki bu ölçü, travma sonrası stres bozukluğunun oluşmasına engel olabilecek kadar kuvvetli olabilir mi? Henüz gerçek travma mağduru insanlarla yapılmış böyle bir araştırma yok ancak yine de konuyla ilgili oldukça enteresan araştırmalar söz konusu.

2015 yılında Sleep dergisinde yayımlanan bir araştırmaya göre travmatik bir filme maruz kalan katılımcılardan aynı gece uyku yoksunu bırakılanları, bu deneysel travmaya, normal uyku düzenlerine devam eden katılımcılardan daha farklı tepkiler veriyor. Uyku yoksunu bırakılan gruptaki katılımcılar, travmatik sahnelerden duygusal olarak daha az etkileniyorlar ve bu sahneler daha az istemeden akıllarında beliriyor.

BİLİM FİLİ